کانون گردشگران جوان ایران سفر مسولانه و ارزان قیمت
کلیسا زور زور (مریم مقدس)
سال 2008 از نیمه گذشته بود که در رسانه ها اعلام شد:” سه کلیسای ایران با نامهای قره کلیسا یا تادئوس مقدس،استپانوس مقدس و مریم مقدس (زور زور) و چند بنای اطراف آنها، همراه دهکده‌ها و قبرستان به عنوان نهمین اثر جهانی ایران در یونسکو به ثبت رسید. این سه کلیسا که از مهمترین زیارتگاههای ارامنه جهان به شمار می روند در سی ودومین اجلاس کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو در ایالت کبک کانادا، مطرح شد و به تصویب این کمیته رسید.”
با خواندن این خبر بسیار شعف زده و متعجب شدم! خوشحال از اینکه چند اثر دیگر از ایران وارد لیست بلند و بالای یونسکو شدند و متعجب از اینکه تا به حال اسم کلیسا زور زور را نشنیده ام. با چند نفر دیگر هم که مثل خودم علاقه منى به گردشگری هستند، صحبت کردم ولی آنها هم اظهار بی اطلاعی کردند. در سایت های فارسی زبان هم فقط به این نکته اشاره شده بود که این کلیسا وارد لیست میراث جهانی شده است و دلیل تاخیر ثبت این آثار را مشکلی بود که در انتقال یکی از این کلیساها از بستر رودخانه به بلندای کوه به جهت احداث سد، ذکر کرده بود.از آنجا که از قره کلیسا و کلیسا سنت استپانوس شناخت کافی داشتم به این نکته پی بردم که این کلیسا حتما کلیسا زور زور خواهد بود. ناگهان به فکر سایت میراث جهانی افتادم. ولی در آنجا هم آدرسی نوشته نشده بود! فقط توانستم با توجه به مختصات جغرافیایی که در این سایت نوشته شده بود محل تقریبی آن را محلی در جنوب شهر ماکو شناسایی کنم. از چند نفر که اصالتا اهل ماکو بودند سراغ کلیسا را گرفتم ولی اطلاعی نداشتند. اما همگی آدرس سدی در مجاور روستای بارون به نام سد بارون را به من دادند.
تصمیم سفر به ماکو را با چند تن از دوستان علاقه مند در میان نهادم. قرار خود را برای صبح روزی تعطیل گذاشتیم و از تبریز به سمت ماکو حرکت کردیم. پس از بازدید از شهر زیبا و منحصر به فرد ماکو به سمت سد بارون راه افتادیم. جاده سد که در قسمت غربی شهر به سمت ارتفاعات جنوبی شهر قرار دارد، برخلاف بسیاری دیگر از جاده های فرعی خارج شهر، وضعیت بهتری دارد. جاده پر پیچ و خم تا خط الراس کوه ادامه دارد.
مراتع سرسبز، زیبایی خاصی به این مسیر پر خطر داده است. به تدریج که ارتفاع می گیریم، شهر ماکو را در زیر پای خود می بینیم. ماکو شهری در بین دو کوه است که در زیر صخره ای بزرگ قرار گرفته است. شاید اولین چیزی که نظر بینندگان را در این ارتفاع به خود جلب می کند، ابهت کوههای آرارات بزرگ و کوچک است.
این دو کوه آتشفشانی خاموش که به سبب ظاهر کله قندی شباهتی به دماوند دارند، شکوه و وقار خاصی به این منطقه داده اند.آرارات بزرگ یا آغری داغی 5137 متر و آرارات کوچک 3914 متر ارتفاع دارند و هر دو در ترکیه و در استان آغری قرار دارند. دامنه های آرارات کوچک تا مرزهای شمالی ایرا ن (منطقه بورالان) کشیده شده است.
با رسیدن به خط الراس، با منظره ای فوق العاده در قسمت جنوبی مواجه می شویم. دریاچه ای بزرگ در میان چند دره زیبا. بی درنگ به دنبال کلیسا می گردم و بالاخره جایی در شمال دریاچه آن را می یابم. به نظر ابعاد کوچکی دارد.
جاده آسفالته به ناگاه مسدود میشود و ادامه مسیر تنها با مجوز مخصوص از ارگان ها و ادارات ذی ربط با گذر از قسمتی که به ظاهر مربوط به اداره تاسیسات سد است، امکان پذیر می باشد. جاده ای خاکی به سمت دریاچه می رود و عده ای که معمولا از شهر ماکو برای تفریح به این منطقه می آیند برای رسیدن به کنار دریاچه از آن استفاده می کنند. همچنین اهالی روستای بارون نیز برای رسیدن به مزارع خود از این جاده که تا پشت دریاچه ادامه دارد سود می برند. ولی هر چه جلوتر می رویم فاصله ما با کلیسا بیشتر می شود. ظاهرا که تنها راه رسیدن به کلیسا همان جاده مسدود شده است.
به ناچار به سراغ نگهبان می روم و پس از معرفی خود از وی می خواهم که ما را برای رسیدن به کلیسا راهنمایی کند. ولی او می گوید که راه همین است و فقط باید مجوز داشت. به او می گویم که آیا می شود پیاده به آنجا برویم که سری تکان می دهد و می گوید بروید ولی طوری بروید که من نبینم! به واقع از این همه نا آگاهی نسبت به اهمیت مکانی که در آنجا ایستاده است، عصبانی می شوم ! به او توضیح می دهم که این کلیسا در لیست میراث جهانی قرار گرفته است و از این پس تنها به ایرانیان تعلق ندارد و سایر جهانیان نیز در حفظ و حراست آن دخیل هستند. نگهبان از وضع موجود ابراز بی اطلاعی می کند و می گوید که تنها به وظیفه اش عمل می کند. تنها کاری که از دستش بر می آید معرفی من به مافوقش است. خوشبختانه توضیحات و صد البته کارت شناسایی من به کمکمان می آید و اجازه بازدید به شرط اینکه فقط و فقط تا کلیسا برویم و به سد کاری نداشته باشیم، صادر می شود.
از اینجا حدود 500 متر در جاده آسفالته حرکت می کنیم ، سپس وارد جاده خاکی فرعی که با تابلو کلیسای مریم مقدس(زور زور) مشخص شده است، می شویم. حدود 700 متری تا کنار کلیسا فاصله است. به راستی که کلیسا نقلی و عجیبی است. تابلویی که روی آن شرحی از کلیسا است در آنجا نصب شده و روی آن نوشته شده است: “چون بر اثر احداث سد مخزنی بارون بر روی رودخانه زنگبار بنای تاریخی مذهبی ، معروف به کلیسای مریم مقدس یا کلیسا زور زور در دریاچه پشت سد غرق می شد. لذا سازمان میراث فرهنگی کشور با هماهنگی وزارت نیرو و شورای خلیفه گری ارامنه، کلیسای مذکور را پس از مطالعات لازم سنگ به سنگ، پیاده گردید و در فاصله حدود 600 متر از محل اولیه در پاییز 1367 در هیبت اصلی خود بازسازی کرد تا نشانی باشد زنده از توجه جمهوری اسلامی ایران به حفظ آثار تاریخی و احترام به شعائر و مقدسات هموطنان ارمنی“.
کلیسا بنایی تقریبا مربع شکل است با اضلاع حدود 4 متر، ارتفاع این کلیسا از کف حدود 7 متر است.درب کلیسا بسته است. دربی فلزی دارد که روی آن به خط ارمنی نوشته شده زور زور و زیر این نوشته صلیبی نقش بسته است. بر روی تعدادی از سنگهای دیوار کلیسا نیز، صلیب نقش بسته است. مرمت کلیسا به دقت صورت گرفته و علی رغم زیر سازی مناسبی که برای استحکام بنا به کار رفته است، از سنگهای قدیمی در تجدید بنا به نحو احسن استفاده شده است. سنگهایی که متعلق به بنای اصلی نبوده با رنگ سفید متمایز شده اند.
از محوطه بیرونی کلیسا می توان تاج سد بارون را دید. این سد سد مخزنی در 12 کیلومتری جنوب شهرستان ماکو، بر روی رودخانه زنگمار(زنگبار) در نزدیکی روستای بارون احداث شده است. رودخانه زنگمار که سد مخزنی ماکو بر روی آن احداث شده است از کوههای مرزی ایران و ترکیه سرچشمه می گیرد و نهایتا در شهرستان پلدشت به رودخانه ارس می پیوندد. وجود دشت حاصلخیز پلدشت در پائین دست سد، این امکان را بوجود آورده تا با بهره برداری از آب سد، بالغ بر 15 هزار هکتار از این اراضی از آب کشاورزی مطمئن بهره مند گردند.سد مخزنی ماکو از نوع سد خاکی، با هسته رسی است و طول و عرض تاج سد به ترتیب 350 متر و 10 متر است.
پس از بازدید از کلیسا و استراحت در کنار دریاچه به سمت ماکو به راه افتادیم. فاصله کلیسا تا شهر ماکو حدود 13 کیلومتر است و با توجه به جاده مناسب، طبیعت منحصر به فرد و وجود دریاچه ای زیبا، می تواند گردشگران زیادی را جذب کند. متاسفانه این اثر جهانی نه تنها به جهانیان بلکه به ایرانیان هم معرفی نشده است و چه بسا با برخی ندانم کاری ها در معرض خروج از لیست جهانی قرار بگیرد.
تصور میکنم که با برنامه ریزی مناسب، گردشگران علاقه مند به میراث تاریخی بتوانند در یک روز از شهر ماکو، کلیسا زور زور، دامنه های آرارات، چشمه ثریا و یا در سفری دیگر علاوه بر کلیسا زور زور از قره کلیسا هم بازدید کنند البته مبدا سفر شهر تبریز یا ارومیه در نظر گرفته شده است. دوستانی که قصد سفر از تهران را دارند بهتر است پس از استراحت در یکی از شهرهای آذربایجان شرقی یا غربی ، طوری برنامه ریزی کنند که حداقل یک روز کامل را در این منطقه بمانند.
افشین ایران پور
کانون گردشگران جوان ایران
