کانون گردشگران جوان ایران سفر مسولانه و ارزان قیمت
تالاب گاوخونی
مسافرت به مناطق ناشناخته و حتی کم شناخته، جذابیت مخصوصی دارد خصوصا اینکه برای پیدا کردن اطلاعات سفر باید خیلی گشت که البته در این میان با کلی آدم جالب هم باب آشنایی باز می شود.
گاوخونی از مناطقی است که مشخصات فوق را با کیفیت بالا دارد و برای سفری دو روزه همراه با کمی هیجان برنامه ای ایده آل است.
قبل از شروع سفر این اطلاعات را مفت و مجانی داشته باشید تا انگیزه بیشتری پیدا کنید تا مطمئن شوید که سفری به یاد ماندنی در پیش خواهید داشت.
ابتدا کمی در باره گاوخونی:
وجه تسمیه گاوخونی:
در نوشته های مختلف گذشته و حتی حال به صورت های گوناگونی یافت شده است از جمله گاوخونی ، گود خونی ، گور خونی ، گاوخانه ، گاوخانی ، گاوخوانی و آخر آب که در زبان محلی ساکنین شهر ورزنه گاخٌنی و دریا نیز گفته می شود . همچنین بعضی ها اعتقاد بر این دارند که در گذشته گور خر های بسیاری در این تالاب زندگی می کردند و اکوسیستم منطقه خیلی مرطوب تراز زمان فعلی بوده که موجب جذب شکارچی می شده است و حتی در حکایت ها آمده است بهرام گور در حین شکار گور خر در این باتلاق فرو رفته است و ممکن است یکی از وجه تسمیه های آن گورخونی بوده است که بعدا” به گاوخونی تبدیل شده است.
تالاب، دریاچه و یا باتلاق گاوخونی کدام درست است؟
اولین تعریف علمی تالاب توسط کنوانسیون بین المللی رامسر ارائه شد. بر اساس این تعریف تالاب شامل مناطق مردابی ، آب مانده ؛ نم زارهای سیاه و باتلاقی ، برکه های مصنوعی یا طبیعی که به طور دایم و یا موقت دارای آبی ساکن یا روان، شیرین ،شور یا نیمه شور هستند و یا مناطقی از سواحل دریا است که در هنگام جذر ارتفاع آب در آنها بیش از 6 متر نباشد .با توجه به ناقص بودن تعریف فوق که بعضا” دارای نقاط مبهمی است، کمیسیون تالابهای کشور در سال 1362 تعریف دیگری را به شرح ذیل از تالابها عنوان کرد که نسبت به بقیه قابل درک تر و کامل تر است : ” تالاب ناحیه ای از مظاهر طبیعی و خدادادی است که در روند پیدایش ، خاک آن توسط آبهای سطحی زیر زمینی به صورت اشباع شده درآمده و در طی یک دوره کافی و شرایط عادی محیطی تشکیل شده است و دارای توالی زیستی می باشد . این مجموعه دارای جوامعی از گیاهان جمعیت هایی از جانوران ویژه است که امکان سازگاری در چنین نقاطی را دارند.”
کمی درباره گاوخونی:
تالاب گاوخونی در انتهایی ترین قسمت حوضه آبریز زاینده رود قراردارد. وسعت آن بالغ بر 3616 کیلومتر مربع که حدود 2871 کیلومترمربع آن در استان اصفهان و مابقی در استان یزد قرار گرفته است. از شمال کوهپایه- سگزی از شرق به حوضه کویر سیاه کوه از جنوب به اسفنداران – دستجرد و از غرب جرقویه محدود می شود.
این تالاب در منتهی الیه رود خانه های زاینده رود ، زر چشمه و ایزد خواست قرار گرفته است. ارتفاع تالاب از سطح دریا 1475 متر و نوسانات آب در آن به نیم (5/0 ) متر می رسد ، حداکثر عمق این تالاب در فصل پر آبی حدود 1 ( یک ) متر است . مساحت تالاب 470 کیلومتر مربع گرچه وسعت آن متغیر و تا 719 کیلومتر مربع می رسد . بیشترین عرض آن 15 کیلومتر و طول آن تقریبا” 25 کیلومتر می باشد. منبع تامین آب تالاب، رودخانه زاینده رود است. آبهای ورودی به آن ناشی از شورآبها و زهک های زمین های مجاور رود خانه است. میزان آب دریاچه بستگی زیادی به وضعیت آب وهوایی، بارش و حجم آب ورودی رودخانه زاینده رود داشته و بسیار متغییر است به طوریکه در سالهای کم باران تقریبا” تمامی تالاب در فصل تابستان خشک می شود و وسعت بخش دائمی تالاب در فصل تابستان تا 120 کیلومتر مربع کاهش می یابد . اطراف تالاب را اراضی غیر مزروعی فرا گرفته است . فقط در بخش شمال غربی آن آثار زراعت مشاهد ه می شود که به علت شوری آب ، کشاورزان دست از زراعت براشته اند و در حال حاضر تا شعاع حدود 15 کیلومتری اطراف تالاب زمین زراعتی و آبادی وجود ندارد .
محیط پیرامون تالاب با ویژگی های خاص و متفاوت جغرافیایی همراه است. بخش های شمالی و شمال غربی آن که در مصب رودخانه قرار گرفته آخرین حد جریان آب شیرین رودخانه است، مصب رودخانه انباشته از جلبک های سبز بوده و حرکت آب در این ناحیه کند است. ابتدای آن را نیزارها و گزستان انبوه فرا گرفته است . در کنار و اطراف مصب، آبگیرهای زیاد وجود دارد که به دلیل شور بودن نسبی اراضی، آب آن شور شده و معمولا در طول تابستان تبخیر می شود . در حاشیه جنوبی تالاب نمکزار وسیعی وجود دارد که در اثر تبخیر زیاد آب و باقی ماندن و انباشته شدن کریستالهای نمک بوجود آمده است . نمک این بخش استخراج شده و مورد بهره برداری قرار می گیرد. در غرب و جنوب غربی منطقه تپه های ماسه بادی قرار دارد که خود اکوسیستمی متفاوت با تالاب و مصب آن را بوجود آورده است. این تپه ها در اثر وزش بادهای کویری شکل گرفته اند و عاری از پوشش گیاهی طبیعی و خاصی هستند و از نظر زیبایی شناسی برای خود جایگاه ویژه ای دارند و شکل گیری آنها بر حسب تعییرات جهت وزش باد متفاوت است گاهی ارتفاع این تپه ها به بیش از 150 متر می رسد.
نهایتا” بخش شرقی تالاب را دشتی تپه ماهوری محاط در کوهستانهای بلند و در طول محور اصفهان – نایین احاطه کرده است . “کوه سیاه” در منتهی الیه شمال غربی این دشت و در کنار مصب تالاب گاوخونی قرار گرفته است . پوشش گیاهی این تپه ماهورها و دشت ها از گیاهان خشکی پسند استپی متنوع مثل درمنه دشتی، اشنان، جارو سفید، خارشتر، انواع شورها، ارمک، گز، قیچ، پرند، سبد و افدرا تشکیل شده است .
برنامه سفر:
پس از گذر از اصفهان وارد جاده محمدآباد- حسن آباد که در جنوب شرقی شهر اصفهان قرار دارد، می شویم. پس از 90 کیلومتر به شهر کوچک حسن آباد می رسیم. حسن آباد در غرب تالاب گاوخونی قرار دارد. برای بازدید از تپه های ماسه ای دو راه در پیش رو قرار دارد: میتوان حدود 10 کیلومتر را به سمت جنوب رفت و در منطقه خارا که محل استحصال نمک از تالاب است، این تپه ها را مشاهده کرد و یا وارد جاده ورزنه شد.
نزدیک ترین تپه های ماسه ای به جاده آسفالته حسن آباد – ورزنه تقریبا در کیلومتر 30 قرار دارد. موقعیت دقیق این تپه ها را می توانید در جدول زیر پیدا کنید. در صورتی که بارندگی نباشد با اتومبیل شخصی می توان فاصله جاده تا تپه ها( حدود 500 متر) را طی کرد.
شهر ورزنه در کنار زاینده رود قرار دارد. پل قدیمی و کبوتر خانه بسیار بزرگ شهر از مناطق دیدنی هستند. به راحتی می توان شب ، در کنار زاینده رود و در پارک کوچکی که در کنار پل باستانی ساخته شده است، اقامت کرد(مراقب پشه ها و تردد شغال ها باشید! )
جاده ای که به سمت تالاب می رود در قسمت شمالی زاینده رود قرار دارد. این جاده خاکی است و پس از 16 کیلومتر جاده فرعی که با تابلو”آبشار شاخ کنار” مشخص شده از آن منشعب می شود و 500 متر بعد به زاینده رود می رسد. در اینجا آبشاری که ارتفاع آن حدود 2 متر است قرار دارد. بیشتر به نظر می آید که آب بندی بوده برای هدایت آب به زمینهای پایین دست.
30 کیلومتر بعد از ورزنه به مصب زاینده رود در تالاب گاوخونی می رسیم. رودخانه در تالاب پخش می شود و به تدریج در این سرزمین سفید رنگ محو می شود. هنوز هم می توان به راحتی دسته های بزرگ فلامینگو را در مصب رود مشاهده کرد. حدود 400-300 متر می توان وارد ساحل تالاب شد از این به بعد به علت وجود گل های چسبنده حرکت مشکل است.
سیاه کوه که توده ای بزرک از سنگهای سیاه است در شمال این منطقه قرار دارد و به راحتی می توان برای مشاهده بهتر تالاب از آن بالا رفت.
با ادامه جاده به سمت شرق و پس از 24 کیلومتر به چشمه رعد و 6 کیلومتر جلوتر به قلعه خرگوشی می رسیم. قلعه خرگوشی، کاروانسرایی است که در سردر آن 1023 ه.ق حک شده. در روزگاران قدیم در مسیر جاده ابریشم قرار داشته،اکنون نیز به یمن داشتن یک حلقه چاه، آبشخور گوسفندان است. می گویند وجه تسمیه آن بخاطر وجود خرگوشان بسیار در این محل بوده. عده دیگری این نام را به این سبب می دانند که مالک آنجا در روزگار قدیم برای ورود کاروان ها از آنها مالیات می گرفته که اصطلاحا به آن مالیات بر مبنای “گوش خر” می گفتند. مثلا چند راس گوسفند را یک گوش خر و چند نفر انسان را یک گوش خر و هر راس خر را با بار یک گوش خر محاسبه می کردند.
این منطقه معادن “سنگ گرانیت قرمز” بسیار معروفی دارد. از قلعه خرگوشی تا روستای سورک 26 کیلومتر فاصله است. از این پس جاده آسفالته بوده و 60 کیلومتربعد به شهر باستانی و زیبای عقدا در حد فاصل یزد به نایین می رسد.
| نام محل | مشخصات جغرافیایی | ارتفاع |
| حسن آباد | N:3208.094
E:5237.235 |
1503m |
| تپه های شنی | N:3218.638
E:5240.733 |
1483m |
| ورزنه | N:3225.305
E:5238.992 |
1493m |
| آبشار شاخ کنار | N:3220.977
E:5248.149 |
1473m |
| تالاب گاوخونی | N:3217.503
E:5253.951 |
1468m |
| چشمه رعد | N:3212.569
E:5308.765 |
1757m |
| قلعه خرگوشی | N:3211.933
E:5311.490 |
1825m
|
| سورک | N:3209.110
E:5325.265 |
2004m |
