کانون گردشگران جوان ایران سفر مسولانه و ارزان قیمت
گزارش سفر به عراق: بین النهرین و شش هزار سال جنگ .حتی مطرح کردن ایده این سفر، نیاز به شجاعت خاصی داشت. مطمئن نبودم که همسفری پیدا خواهم کرد یا نه! از طرفی با توجه به شرایط نامساعد امنیتی و تبلیغات منفی در رسانه ها، نگران بودم که اگر اتفاق ناخوشایندی در این سفر رخ دهد، تا چه میزان می توانم مسئولیت این سفر را تقبل کنم. نهایتا تصمیم گرفتم تا برنامه این سفر را با عده ای مطرح کنم که متوجه ابعاد و عواقب این سفر باشند. گروه پنج نفره ما شکل گرفت و آماده سفر شد. مسعود، یکی از دوستان خوب ماست که با همسرش چند سالی است به سبب شغل خود در بغداد زندگی می کند و مهمترین منبع اطلاعاتی ما در این سفر بود. ما به کمک او توانستیم یک راننده محلی که کمی هم فارسی بلد بود برای این سفر استخدام کنیم که صد البته بدون وجود او، این سفر بسیار سخت اجرا میشد.
نقشه سفر
نقشه عراق
برای شروع این سفرنامه بهتر است که طبق روال قبل ابتدا کمی درباره کشور عراق و تاریخ آن بدانیم. سعی کرده ام که مختصر و مفید از منابع معتبر این قسمت را بنویسم و سپس در لا به لای گزارش سفر بیشتر به آن بپردازم.
“عراق کشوری است با ۴۳۷٬۰۷۲ کیلومتر مربع وسعت(تقریبا یک چهارم ایران) و جمعیت حدود 40 میلیون نفر که از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریه، از شمال با ترکیه و از شرق با ایران همسایه است. عراق همچنین در بخش جنوبی خود(بندر ام القصر)، مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد.
بیشتر سرزمین عراق، پست و هموار و گرمسیری است. غرب عراق منطقه بیابانی، شرق آن جلگه حاصلخیز دجله و فرات ؛ و بخشی از شمال شرق(کردستان) کوهستانی و سردسیر می‌باشد.
منطقه بین النهرین
عراق دارای تمدن و فرهنگ دیرینه و پرباری است. سومر، اکد، و آشور نخستین تمدنهای باستانی عراق در چند هزار سال پیش از میلاد هستند. پس از آن این منطقه بخشی از قلمرو هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان و امپراتوری روم بود. پس از سرنگونی امویان و روی کار آمدن عباسیان پایتخت خلافت اسلامی از شام به عراق (شهر بغداد) آورده شد. بعدها این حکومت با حمله مغولان از هم پاشید. از میانه سده دهم تا پایان سده سیزدهم هجری خورشیدی، بخشهای از عراق بارها میان ایران و عثمانی دست به دست شد. پس از شکست عثمانی در جنگ جهانی اول بخش زیادی از مرزهای نوین عراق توسط جامعهٔ ملل در سال ۱۹۲۰ بر اساس معاهده سور تعیین شد. در این زمان عراق تحت سرپرستی پادشاهی متحد بریتانیا درآمد. در سال ۱۹۲۱ پادشاهی عراق تشکیل شد و در سال ۱۹۳۲ این حکومت از بریتانیا استقلال یافت. در ۱۹۵۸ این پادشاهی از میان رفت و جمهوری عراق تأسیس گشت. عراق از سال ۱۹۶۸ تا ۲۰۰۳ به دست حزب سوسیالیست بعث عراق اداره میشد. پس از حملهٔ ایالات متحده و هم پیمانانش به عراق، حکومت حزب بعثِ صدام حسین برچیده شد و نظام چند حزبی پارلمانی در این کشور برقرار شد. آمریکایی‌ها در سال ۲۰۱۱ از عراق بیرون رفتند اما پیکارجویان به جنگ ادامه دادند. بعدها با سرریز شدن جنگ داخلی سوریه به عراق و ظهور داعش درگیری‌ها بسیار شدت گرفت.”
روز نخست، دوم تیرماه 1402، مقارن با 23 June سال 2023:
من با پرواز خطوط هوایی ایرعربیا از شهر شارجه با دو ساعت پرواز به بغداد رسیدم. خوشبختانه ویزا برای افرادی که پاسپورت ایرانی دارند، برداشته شده است. پلیس گذرنامه بدون هیچ سوال و جوابی، مهر ورود را به پاسپورت من زد و وارد سالن تحویل بار شدم.
به محض خروج از سالن چند نفر که هر کدام برگه ای در دست داشتند به سمت من هجوم آوردند و سعی کردند که برگه خودشان را به من بدهند. متوجه شدم که برگه تاکسی فرودگاه است. ظاهرا در فرودگاه بغداد سه شرکت رسمی برای حمل و نقل مسافر فعالیت می کنند که با هم رقابت دارند. نرخ حمل و نقل مشخص است و از فرودگاه تا هر مقصدی در شهر 50 هزار دینار عراقی است. من به ایشان گفتم که منتظر دوستانم هستم که از ایران خواهند آمد و سپس اتومبیل کرایه می کنم و قول دادم که حتما به سراغ شرکت آنها می روم. پروازهایی که به فرودگاه بغداد وارد می شوند خیلی زیاد نیستند و به همین دلیل بیشتر اوقات سالن استقبال بسیار خلوت است. حدودا دو ساعت زمان لازم بود تا پرواز دوستان من از تهران وارد بغداد شود. در این مدت از دستگاه ATM مقدار 200 هزار دینار گرفتم که 10 هزار دینار کارمزد برایم حساب کرد. بعد یک سیمکارت دیتا خریدم به قیمت 8 دلار یا 11 هزار دینار با اعتبار دو هفته ای و 10 گیگ دیتا. از تابلو اعلانات متوجه شدم که پرواز تهران به زمین نشسته است ولی با گذشت 20 دقیقه هنوز از مسافران خبری نبود. با کنجکاوی سعی می کردم که به داخل سالن ورودی سرک بکشم که مسئول باجه تاکسیرانی به سراغم آمد و به من گفت که پروازهای تهران در ترمینال دیگری به نام ترمینال سامرا وارد می شوند که از داخل همین سالن با پنج دقیقه پیاده روی می توان به آن رسید. ترمینال سامرا، جدیدتر و مدرنتر ساخته شده است و به نظر می آید که پروازهای مهمتر به آن وارد می شوند. چند دقیقه بعد دوستان من از ترمینال خارج شدند و همگی به سمت تاکسی که راننده آن منتظر ما بود حرکت کردیم. علی رغم اینکه ما تاکسی رزرو کرده بودیم ولی هنگام خروج از درب اصلی و ورود به محوطه پارکینگ متوجه شدیم که تعداد زیادی دور ما را گرفته اند و سعی می کنند ما را متقاعد کنند که از تاکسی آنها استفاده کنیم. راننده ما چمدان یکی از دوستان را گرفته بود و به سمت پارکینگ می برد و ما هم به دنبال او حرکت می کردیم. چند نفری هم دنبال ما می آمدند و مشغول صحبت به زبان عربی بودند. نهایتا به تاکسی رسیدیم. راننده صندوق عقب را بالا زد و چمدان دوست ما را گذاشت، فرد دیگری یک چمدان دیگر را که متعلق به ما نبود را کنار چمدان جاسازی کرد و از ما خواست تا ما هم وسایل خود را بگذاریم. اولین چیزی که به ذهن من رسید این بود که حتما غیر از ما مسافر دیگری را هم گرفته است و باید تا شهر به صورت کنسروی کنار هم بنشینیم. وقتی به او گفتیم که آن چمدان به ما تعلق ندارد بسیار متعجب شد و اینجا بود که فهمیدیم، در این شلوغی، چمدان شخص دیگری را به گمان اینکه متعلق به ما است داخل ماشین گذاشته اند. به هر حال چمدان را برداشتند و یک نفر رفت تا به صاحب پریشان احوالش تحویل دهد.
قرار شد تا ابتدا به منزل دوستانمان -مسعود و سمانه- برویم و کمی استراحت کنیم. فرودگاه بغداد کمی خارج از شهر قرار دارد. شاید اولین چیزی که نظر ما را جلب کرد بیلبوردهایی بود که تصویر قاسم سلیمانی را در کنار ابومهدی المهندس نشان می دادند. این دو نفر در ژانویه 2020 توسط پهپادهای آمریکایی در مسیر فرودگاه بغداد مورد سوقصد قرار گرفتند و کشته شدند. ما از کنار همین محل عبور کردیم. بقایای اتومبیلهای ایشان که فقط آهن پاره ای از آن باقی مانده ، در محل وقوع به نمایش گذاشته شده است. بعد از ورود به شهر، اولین ایستگاه بازرسی را با چند سوال و جواب از راننده عبور کردیم. راننده به ما گفت که وارد منطقه سبز شده ایم. منطقه سبز بغداد، قسمتی از مرکز شهر بغداد است که ادارات دولتی، سفارتخانه ها و شرکتهای چند ملیتی در آن قرار دارند و به همین سبب به شدت محافظت می شود.
بعد از کمی استراحت، تصمیم گرفتیم تا از بافت قدیمی شهر بغداد بازدید کنیم.
با کمک مسعود، برای سفر یک هفته ای یک اتومبیل ون با راننده اجاره کرده بودیم. راننده که حکیم نام داشت، مردی 48 ساله و بسیار خوش رو بود. کمی فارسی و انگلیسی بلد بود. به گفته خودش بیش از بیست بار به ایران مسافرت کرده بود و بسیاری از شهرهای ایران را به خوبی می شناخت. کیفیت اتومبیل او مسیرهای طولانی مناسب نبود ولی مهارت و تسلط او به مکانیک ماشینش سبب شد تا در طول سفر مشکل زیادی نداشته باشیم.
ابتدا به میدان تحریر رفتیم، این میدان که در امتداد پل جمهوری و در ساحل شرقی رود دجله قرار دارد، محل سنتی اعتراضات بغداد بوده است. در ضلع شرقی میدان، تابلو-مجسمه ای که به لوح آزادی مشهور است دیده می شود. این لوح به مناسبت کودتای «عبدالکریم قاسم» علیه نظام ۳۷ ساله سلطنتی عراق که منجر به ایجاد نظام جمهوری در ۱۴ جولای ۱۹۵۸ شد، توسط جواد سلیم ساخته شد. تعداد مجسمه ها روی این لوح ۱۴ قطعه است که به کودتای نظامی ۱۴ جولای اشاره دارد و از آن به عنوان «انقلاب ۱۴ جولای» در عراق یاد می شود.سلیم با استفاده از نگاره های تاریخی و مدرن عراق این تابلو مجسمه را ساخته و در آن کوشیده است تا تلاش تاریخی مردم عراق را برای رسیدن به آزادی ترسیم کند. در میدان تحریر تعدادی جوان با دوربینهای دیجیتال از بازدید کنندگانی که در بلوار مجاور میدان قدم می زنند و دوست دارند که با این لوح عکس یادگاری داشته باشند، عکاسی می کنند.
قدیمی ترین منطقه بغداد که در کنار دجله قرار دارد به محله المتنبی مشهور است. خیابانهای اطراف این منطقه مخصوصا در شبها به روی اتومبیلها بسته و تبدیل به پیاده رو-خیابان می شوند. خیابان المتنبی بورس لوازم تحریر و کتابفروشی ها است. هرچند این روزها به خاطر قرار گرفتن در محدوده بافت قدیمی، تعدادی رستوران و فروشگاه های سوغاتی فروشی و صنایع دستی هم به آن اضافه شده است.
یکی از قدیمی ترین چایخانه های بغداد به نام قهوه خانه شابندر در انتهای همین خیابان است. این قهوه خانه تاسیس سال 1907 است. در این قهوه خانه علاوه بر قهوه، چای و قلیان، چای لیمو امانی هم سرو می شود. دیوارهای قهوه خانه از عکسها و تصاویر بغداد قدیم و همچنین شخصیتهایی که از این قهوه خانه بازدید کرده اند پر است.
ملک فیصل به همراه حیوان دست آموز!!!!!!
مجسمه ابوطیب متنبی(شاعر و ادیب قرن 4 قمری) در کنار رود دجله و مجاور ایستگاه قایقها قرار داده شده است.
شام را در یکی از رستوران هایی که به سبک محلی انواع کبابها را سرو می کرد، صرف کردیم.
روز دوم، شنبه سوم تیر:
به سمت شهر مداین (تیسفون) که در 40 کیلومتری جنوب شرقی بغداد قرار دارد حرکت کردیم. در طول مسیر از کنار باغها و مراتع سرسبز عبور کردیم. آبرسانی به این مراتع از طریق کانالهایی که از دجله کشیده شده اند انجام می شود.
به توصیه راهنما ابتدا به مرقد سلمان محمدی رفتیم. مقبره سلمان فارسی که در عربی به او سلمان محمدی گفته می شود، به همراه تعدادی از صحابه پیامبر در این مکان است. تابلو کوچکی که در دیوار مرقد نصب شده بود، نظر مرا جلب کرد. در این تابلو نقشه سفرهای سلمان فارسی ترسیم شده است. بر اساس این نقشه، سفرهای سلمان از اصفهان شروع می شود و سپس به دمشق، موصل، نصیبین، عموریه ترکیه، حلب، دمشق و مدینه می رسد و در سالهای پایانی عمر نیز والی شهر مداین می شود. در منابع آمده است که او به سبب سفرهای فراوانی که داشته با باورها(میترایی، زرتشتی، مانوی) و دینهای مختلف(یهودی، مسیحی) کاملا آشنا بود. او که در مدینه یکی از بردگان یک شخص یهودی بود، توسط پیامبر اسلام خریداری و آزاد شد. سلمان به سبب درایت و هوش بالا همواره یکی از صحابه نزدیک پیامبر باقی ماند.
درست در پشت مرقد سلمان، بنای معروف طاق کسری قرار دارد. این بنا که قسمتی از کاخ تیسفون است در زمان خسرو پرویز ساسانی و به روایتی انوشیروان ساخته شد. طاق این عمارت یکی از عجایب معماری در جهان است. ارتفاع این ایوان تقریبا ۳۰ متر و پهنای آن نزدیک به ۴۳ متر است. ارتفاع نمای عمارت ۷ متر بلندتر از ارتفاع طاق بوده است. روایتی موجود است که خسروپرویز برای ساخت این بنا از سراسر امپراتوری ساسانی معماران بسیاری را فراخواند و نهایتا ساخت آن را به یک معمار رومی سپرد. معمار ابتدا پایه ها و ستونهای قطور بنا را ساخت. سپس با طنابهای نازک ابریشمی ارتفاع بالای دیوار تا زمین را اندازه گرفت و آنها را مهر کرد و همراه فرستاده‌ای نزد خزانه‌دار شاه فرستاد؛ سپس نزد خسرو رفت و گفت که دیوار را بنا نهادم و سه سال زمان خواست تا نشست دیوار تمام شود، سپس کار را از سر گیرد؛ اما خسرو پنداشت به سبب دستمزد می‌خواهد کار را نیمه کاره رها کند؛ بنابراین دستور داد تا سی هزار درهم بدو دادند تا کار با شتاب بیشتری پایان پذیرد. مهندس می‌دانست که اگر شتاب کند، دیوار فرو می‌ریزد و چنان‌چه بماند، خسرو بر او خشم می‌گیرد، پس از آنجا گریخت. خسرو چون این را شنید برآشفت و همهٔ رومیان را به زندان افکند و گچ و سنگ و خشت فراوان فراهم آورد، اما هر کس را برای پایان کار برمی‌گزید، از دست او می‌گریخت تا اینکه دست از این کار برداشت و کسی همانند وی نیافت. در سال چهارم، مهندس رومی بازگشت. خسرو دلیل کار او را پرسید و او پاسخ داد که اگر پادشاه، کسی را همراه من به ایوان بفرستد، دلیل کار خود را بازمی‌گویم. هنگامی که بلندای ایوان را اندازه گرفت، هفت رَش از آن کم شده بود و گفت اگر کار ایوان را از آن زمان آغاز می‌کردم، طاق فرو می‌ریخت. چون خسرو گفته‌هایش را شنید، رومیان را از بند آزاد کرد و پس از هفت سال، ساخت ایوان به پایان رسید.
شهر تیسفون بیش از 600 سال پایتخت ایران باستان در دوره اشکانیان و ساسانیان بود. پس از ورود اعراب، شهر غارت شد و کم کم اهمیت خود را از دست داد.
وقتی ما به درب ورود بنا رسیدیم، با پلاکاردی مواجه شدیم که روی آن نوشته شده بود:” بنا در حال مرمت است و به سبب احتمال ریزش، فعلا امکان بازدید از آن وجود ندارد”. البته ما به این تابلو اکتفا نکردیم و سعی کردیم تا نگهبان را متقاعد کنیم تا اجازه دهد وارد محوطه شویم. ولی او به هیچ عنوان زیر بار نرفت و گفت که دوربین های امنیتی تمام رفت و آمدها را ضبط می کنند و نمی تواند مسئولیت عواقب آن را بپذیرد. خوشبختانه این بنا در یک محوطه کوچک با دیوار کوتاه محصور شده و از روی دیوار به راحتی می توان داخل بنا را مشاهده کرد. به راستی که بنای عظیمی است و به نظر می رسد که به مرمت اورژانسی نیاز دارد. چند تا از دیوارها کاملا کج شده اند و عنقریب است که فرو بریزند.
در 500 متری شرق بنای طاق کسری، بنای دیگری وجود دارد که معماری آن به تاسی از زیگورات های بین النهرین است. این بنا در سال 1989 به دستور صدام حسین در این مکان ساخته شد که هم موزه ای از شرح جنگ ایران و عراق باشد و هم مکانی تفریحی برای ساکنین این منطقه و جاذبه گردشگری برای گردشگران. متاسفانه در سال 2003 با ورود نیروهای ائتلاف، غارت و به آتش کشیده شد.
به سمت شهر بابل حرکت کردیم. چون مجبور بودیم از رودخانه دجله عبور کنیم لذا در امتداد رود به سمت جنوب حرکت کردیم و از روی پل بسیار باریکی، دجله را رد کردیم. در دو سوی دجله نخلستانهای بسیاری وجود دارد که محصول قابل توجهی از خرما عراق را تامین می کنند. به گفته راهنما، این منطقه یکی از مناطقی بوده که درگیریهای سنگینی بین شیعیان و اهل سنت رخ داده و عده زیادی کشته شده اند. با دور شدن از رود دجله کم کم سر و کله یک کانال آب پدیدار شد. این کانال در زمان صدام برای کمک به آبیاری مناطق بین رود دجله و فرات کشیده شد و در بین اهالی به کانال صدام مشهور است.
منطقه باستانی بابل، یکی از مهمترین سایتهای باستان شناسی در عراق و جهان است و در نزدیک شهر الحله می باشد. ورودیه این سایت برای گردشگران خارجی، 25 هزار دینار است. برای بازدید ارایه پاسپورت الزامی است. مسئول سایت با دیدن پاسپورتهای ایرانی ما خیلی ابراز خوشحالی کرد و به جای 5 بلیط، فقط سه بلیط برای ما صادر کرد. درب ورودی سایت، به تاسی از دروازه ایشتار که یکی از دروازه های اصلی شهر بابل بود، بازسازی شده است. جالب است بدانید که دروازه اصلی به موزه پرگامون برلین منتقل شده است.
پس از گذر از دروازه ایشتار وارد یک حیاط کوچک می شویم که تعدادی تابلو و نقشه راهنما در آن وجود دارد. یکی از اینها تصویر نقشه ای است که بر روی یک لوح باستانی رسم شده بود و با تقریب درستی موقعیت شهرهای آن زمان را نشان می داد.
بازدید از این سایت بیش از دو ساعت زمان نیاز دارد. از مهمترین قسمتهای آن دیواری است که نقش برجسته شیر و گاو دارد. در قسمت غربی سایت مجسمه سنگی معروف انسان و شیر قرار داده شده است. قسمتهایی از شهر قدیمی داری بافتی تو در تو می باشد به نحوی که یافتن راه خروج از آن کاملا دشوار است. محوطه باستانی شهر بابل بسیار وسیع است ولی تنها قسمتهایی از آن کاوش و مرمت شده اند. این سایت در لیست میراث جهانی قرار دارد.
بنا بر اظهار افراد محلی، در زمان اشغال عراق توسط نیروهای ائتلاف، پایگاه نظامی بابیلون در اطراف این سایت ایجاد شد. برخی از سربازان به این آثار احترام نمیگذاشتند و حتی قسمتهایی از آن را در اثر بی احتیاطی و یا عمدا تخریب کردند.
در حدود ۵ هزار سال پیش از میلاد،قوم سومر در بخش جنوبی بین النهرین زندگی می کردند. آنها فرهنگ و تمدن پیشرفته ای داشتند و در مناطق اور و اورک دولتشهرهای مستقلی تشکیل داده بودند. تقریبا سه هزار سال قبل از میلاد، مردمی از نژاد سامی از عربستان به بین النهرین مهاجرت کردند. پس از چندی گروهی از آنها بر سومری ها پیروز شدند، قدرت و حکومت را در دست گرفتند و در سال ۲۳۰۰ قبل از میلاد نخستین حکومت مرکزی قدرتمند را به نام اَکَد در شمال بین النهرین بنیاد نهادند. بعدها اکدیها، به سرزمین جنوب بین النهرین، که بابل نام داشت، آمدند. ساکنان بابل از تبار دو قوم سومری و سامی با ظاهری سیه چرده و مو مشکی بودند. نخستین پادشاه بابل، حمورابی بود که نخستین قوانین مکتوب، ابداع اوست.
بابل از اوایل هزاره دوم پیش از میلاد تا اوایل هزاره اول پیش از میلاد، پایتخت تمدن بابل در جنوب میانرودان (بین‌النهرین) و در سده هفتم و ششم پیش از میلاد که هنگام اوج شکوه و جلال آن محسوب میشد، پایتخت امپراتوری بابل نو (کلده) بود. این شهر به دست سناخریب و آشوربانیپال، پادشاهان آشور، ویران شد. در سال 612 قبل از میلاد، نبوپولاسار پادشاه بابل به کمک هوخشتره پادشاه ماد، برای همیشه به پادشاهی آشور پایان دادند. نبوکدنصر، فرزند نبوپولاسار در سال ۵۹۹ اورشلیم را محاصره کرد و پادشاه یهودیان را کشت. در سال ۵۹۷ قبل از میلاد نبوکدنصر اورشلیم و معبد آن را غارت کرد و نخبگان اورشلیم را با خود به بابل برد. بعد از خارج شدن او از اورشلیم یهودیان دوباره علیه بابلیان شورش کردند و به مصریان پیوستند و در این زمان نبوکدنصر دوباره بازگشت و اورشلیم را محاصره کرد. در سال ۵۸۷ قبل از میلاد، اورشلیم شکست خورد و نبوکدنصر دیوارهای شهر و معبد را نابود کرد و خانه افراد سرشناس را از بین برد و بسیاری از یهودیان را به اسارت گرفت. معروف است که باغهای معلق بابل یکی از عجایب هفت‌گانه جهان باستان متعلق به این شهر بود. گفته می‌شود که دلیل ساخت این باغها این بود که همسر نبوکدنصر که آمیتیس نام داشت از سرزمین ایران بود و برای کوه‌های بلند ایران دلتنگی می‌کرد. از این رو نبوکدنصر دستور داد این باغها را برای جلوگیری از دلتنگی او بنا کنند؛ ولیکن به دلیل اینکه هیچ آثاری از بابل باقی نمانده‌است محل این باغها مورد اختلاف است و بعضی اعتقاد دارند که این باغها در نینوا بوده‌اند.
در ۵۳۹ پیش از میلاد، بابل توسط کوروش بزرگ فتح شد و پس از آن، مرکز ثروتمندترین ساتراپ هخامنشی و به باشکوه‌ترین شهر جهان تبدیل شد. در سال ۳۳۱ پیش از میلاد، شهر به دست اسکندر مقدونی اشغال شد او تصمیم داشت آنجا را پایتخت قلمرو خود کند ولی کمی بعد در همین شهر و در قصر نبوکد نصر دوم از دنیا رفت.
باستان شناسان آلمانی در طول ۱۸ سال از ۱۸۹۹ تا ۱۹۱۷ میلادی، بخشی از ویرانه های شهر بابل را از زیر خاک بیرون آوردند. بیشتر کاخها و معبد های کشف شده مربوط به دوران پادشاهی نبوکد نصر دوم است. این کاوشها نشان داده که شهر و حومه آن سه حصار پهن با هشت دروازه داشته است. رود فرات از میان آن می گذشته و دو قسمت شهر بابل تنها به وسیله یک پل به یکدیگر راه داشته اند. کاخ شاهی در کنار بزرگترین دروازه شهر به نام دروازه ایشتار و چسبیده به دیوار شمالی شهر ساخته شده بود. دروازه ایشتار و دیوارهای مجاور آن با کاشیهای لعابدار با نقش شیر، اژدها، گاو نر و نقشهای دیگر زینت شده بود.
معبد برج مانند(زیگورات) مردوک، خدای بزرگ بابلی ها، که به برج بابل مشهور است، در مرکز شهر قرار داشت. به جز معبد مردوک در سرتاسر شهر بیش از ۱۱۰۰ معبد کوچک و بزرگ عمومی و خصوصی وجود داشت که متعلق به خدایان گوناگون بودند. خیابانهای سنگفرش، بخش مرکزی را به خانه ها، بازار و دروازه های شهر متصل می کردند.
گفته می شود که صدام علاقه خاصی به این مکان داشت و دستور داده بود تا روی تپه ای که در مجاور این مکان است، کاخ احداث شود. بعد از سرنگونی صدام این کاخ باشکوه به تاراج رفت و بسیاری از قسمتهای آن تخریب شد. برای بازدید از بقایای این کاخ حتما باید با تیم حفاظت این مجموعه هماهنگ کنید. همانطور که گفته شد این کاخ روی تپه ساخته شده و از فراز آن می توان منظره 360 درجه از منطقه باستانی بابل، رودخانه فرات و نخلستان های اطراف را مشاهده کرد.
ما از طریق بزرگراه بصره به سمت شهر ناصریه حرکت کردیم. بیشتر مسیر در منطقه ای کاملا بیابانی و شوره زار بود.
با نزدیک شدن به ناصریه و اطراف فرات مجددا پوشش گیاهی غنی تر شد، حتی در برخی مناطق آثاری از تالابهای کوچک نمایان گشت. ناصریه مرکز استان ذی قار است. منطقه دلتای رودهای فرات و دجله در جنوب این استان، به همراه چند سایت باستانی تحت نام:”اهوار جنوب عراق” در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند. متاسفانه وسعت تالابها بنا به دلایل متعددی که مهمترین آنها مدیریت ناکارآمد است حدود 90% کاهش داشته و اکوسیستم منطقه به شدت در معرض خطر قرار گرفته است.
ما شب را در هتل زیتون ناصریه و در کنار فرات اقامت کردیم.
شهر ناصریه از شهرهای شیعه نشین عراق است و اقلیت بزرگی از منداییها نیز در این شهر زندگی می کنند. شب هنگام که برای صرف شام به خیابان مرکزی شهر رفتیم، جمعیت قابل توجهی از مردم شهر(عمدتا مرد) را دیدیم که در خیابان اصلی شهر قدم می زدند و یا در کافه ها نشسته بودند.
روز سوم، یکشنبه چهارم تیر:
به سمت منطقه باستانی اور (Ur) حرکت کردیم که تقریبا در 20 کیلومتری جنوب غربی ناصریه قرار دارد. شهر باستانی اور با قدمتی بیش از 4500 سال پایتخت سومری ها بود. طبق روایاتی که از کتاب مقدس در دسترس است، این شهر محل تولد حضرت ابراهیم است. شهر اور که در زمان شکوفایی خود بیش از 60 هزار نفر جمعیت داشت چندین بار مورد هجوم همسایگان خود ( عیلامی ها و بابلی ها) قرار گرفت و نهایتا در حوالی سال 550 پیش از میلاد به تصرف هخامنشیان درآمد و پس از آن کم کم اهمیت خود را از دست داد به طوری که در سال 500 پیش از میلاد تقریبا متروکه شد.
زیگورات شهر باستانی اور، یکی از بناهای مهمی است که از آن دوران به یادگار مانده است. این سازه در اوایل عصر برنز (قرن ۲۱ پیش از میلاد) ساخته شد. اما در قرن ششم قبل از میلاد از هم پاشید و در دوره بابل نو، توسط نبونعید بازسازی شد. قسمتهایی از این بنا در سال 1980 مرمت شد. خط رسمی دولت اور و معبدها خط میخی بود که در بین النهرین رواج داشت. خدای ویژه شهر اور، سین(خدای ماه) نام داشت. آجرهایی که برای ساخت دیوار از آنها استفاده شده است با ملاطی سیاه رنگ و شبیه به قیر به هم متصل شده اند. برای بازدید از این مجموعه یک ساعت زمان نیاز است.
هوا حسابی داغ بود که به سمت سایت باستان شناسی اوروک که در زبان محلی به آن الورکاء می گویند، حرکت کردیم. تقریبا 100 کیلومتر را در جاده ناصریه به سماوه راندیم. سایت Uruk زیر نظر اداره میراث شهر سماوه است و من شنیده بودم که برای بازدید از آن باید اجازه مخصوص از اداره میراث داشت. وقتی به درب ورودی رسیدیم، با در بسته مواجه شدیم. نگهبان به ما گفت که این سایت بازدید عمومی ندارد. راننده ما به روش خودش با او وارد چانه زنی شد و در میان حرفهایش می شنیدیم که می گفت این ها ایرانی هستند! ظاهرا که ایرانی بودن در این قسمت از عراق امتیاز بزرگی به حساب می آید که ما از آن غافل بودیم. بالاخره او به داخل اتاقک خودش رفت و چند دقیقه بعد با مامور دیگری برگشت. مامور از دور به ما نگاه کرد و نهایتا اجازه ورود صادر شد. با ماشین وارد سایت شدیم و حدود 500 متر راندیم تا به چند ساختمان آجری رسیدیم که مامور دیگری با بیسیم منتظر ما بود. او گفت که اتومبیل را در همان محل پارک کنیم و به دنبال او برویم. تقریبا ساعت 12 ظهر بود و علاوه بر گرما، باد شدیدی هم می وزید و همه گرد و خاک را به صورت ما می کوبید. از وسایلی که در محل وجود داشت، مشخص بود که تیم کاوش تا قبل از فصل تابستان مشغول کار بوده، به ما گفته شد که آلمانی ها در این منطقه حفاری و کاوش انجام می دهند. همینطور که به دنبال مامور سایت حرکت میکردیم، از میان سفالهای شکسته رد می شدیم. هر از چند گاه مامور خم می شد و سفالی را به ما نشان می داد که یا نقش و نگاری داشت و یا روی آن با خط میخی نوشته ای وجود داشت.
هر چند محوطه باستانی شهر اوروک بسیار وسیع است ولی هنوز کاوش زیادی روی آن صورت نگرفته است. یکی از دیوارها که از زیر خاک بیرون آورده شده، مزین به آجرهای لعابدار آبی رنگ است. کمی جلوتر هنوز زیگورات شهر در زیر تلی از خاک مدفون است و جلوتر از آن بقایای استخری وجود دارد که دیواره های آن با سنگهای استوانه ای شکل ساخته شده اند. برای بازدید از این سایت حداقل یک ساعت زمان لازم است.
این شهر به‌طور مستمر از ۵٬۰۰۰ سال پ.م(سومر) تا ۵۰۰ سال پس از آن(دوره اشکانیان) آباد و پرجمعیت بود. آنچنان‌که در نوشته‌های خط میخی آمده گیلگمش، پادشاه نخستین دودمان حاکمان این شهر و دلاور معروف حماسه‌های آن، گرداگرد اوروک دیوارهایی در ۴٬۷۰۰ سال پیش ساخت. ظاهرا در آن زمان بستر رودخانه فرات از کنار این شهر عبور می کرده و با گذر قرنها، کم کم تغییر مسیر داده است. شاید یکی از دلایلی که سبب شد تا شهر اوروک اهمیت خودش را از دست بدهد همین موضوع باشد. اکنون این محل کاملا در میان یک بیابان قرار دارد.
در ادامه مسیر به سمت شهر نجف به راه افتادیم. طبق معمول GPS مسیری فرعی را پیش روی ما گذاشت ولی علی رغم کیفیت بد مسیر از میان چندین روستا و شهر کوچک گذر کردیم تا به شهر دیوانیه که مرکز استان قادسیه است وارد شدیم. این شهر هم یکی از شهرهای شیعه نشین عراق است. از دیوانیه تا نجف تقریبا 70 کیلومتر و حدود یکساعت راه است. تمام طول این مسیر مملو از موکب هایی است که در زمان پیاده روی اربعین خدمات ارائه می دهند از سرو غذا و نوشیدنی گرفته تا حمام و محل خواب. هرچقدر که به نجف نزدیک می شدیم، طبیعت سرسبز تر و بر تعداد نخلستانها و زمینهای کشاورزی افزوده می شد. نهار را در کنار فرات و در رستورانی که غذاهای عراقی سرو می کرد صرف کردیم.
همه غذاها با مقدار قابل توجهی از مخلفات سرو می شوند که به آن مقبلات می گویند مثل سالاد، ترشی، سبزی. از معروفترین غذاهای عراقی می توان کباب عراقی(کباب کوبیده)، بریانی عراقی، قوزی(شامل گوشت بره، برنج، بادام یا آجیل، کشمش، ادویه و سبزیجات معطر)، کوبه عراقی و لب لبی عراقی(نخود آب) را نام برد. البته مسکوف و مخصوصا مسکوف اربیل بسیار معروف است. برای طبخ، برشی در طول ماهی کپور می‌زنند، سپس آن را به شکل یک دایره بزرگ و متقارن باز می کنند و معمولا در کوره یا در کنار آتش به سیخ کشیده و کباب می‌کنند. ماهی را پیش از پخت به همراه روغن زیتون، نمک، تمبر هندی و زردچوبه طعم‌دار کرده و سپس به خوبی می‌پزند. پخت این ماهی معمولاً بین یک تا سه ساعت زمان می‌برد تا زمانی که بیشتر چربی‌های ماهی بر روی حرارت آب شود. این غذا پس از پخت معمولا روی سینی بزرگی قرار داده می‌شود و با سماق، دانه‌های انار، آب لیمو، برش‌های پیاز و ترشی عراقی تزیین و سرو می‌شود.
با ورود به شهر نجف نظرم به دریاچه بزرگی افتاد که اصلا انتظار دیدنش را نداشتم. این دریاچه که بیشتر به یک دریاچه فصلی شباهت دارد در غرب شهر نجف واقع شده است و به بحر نجف معروف است.
وادی السلام نام بزرگترین قبرستان جهان است که در قسمت شمالی حرم علی بن ابیطالب در شهر نجف واقع شده است. گفته می شود که بیش از 6 میلیون نفر در آنجا دفن شده اند. تاریخچه وادی السلام را می‌توان تا دوران ساسانیان یا اشکانیان دنبال کرد. این مکان در لیست انتظار ثبت در یونسکو قرار دارد. در قبرستان وادی‌السلام بسیاری از نامداران و شخصیتهای دینی و غیر دینی از نقاط مختلف جهان دفن شده‌اند از آن جمله اند: سید محمد باقر صدر، رئیسعلی دلواری، ابومهدی المهندس و پیامبرانی مثل هود، لوط، صالح و یحیی.
با کمی پیاده روی به حرم علی بن ابیطالب رسیدیم. ابتدا از میان بازار عبور کردیم و سپس کفشها را در صندوق کفشداری گذاشتیم و از درب بازار وارد صحن شدیم. ایوان و گلدسته های طلا درست در روبرو قرار دارند. لازم به ذکر است که در دو جای مختلف بازرسی بدنی انجام می شود. ضریح درست در زیر گنبد طلا قرار دارد. تاریخچه ساخت و مرمت این بنا باشکوه بسیار مفصل است. من به همین قدر اکتفا می کنم که هارون الرشید در سال 171 قمری نخستین بارگاه و ساختمان حرم را بنا کرد و از آن پس به دفعات این حرم گسترش پیدا کرد. از دوره صفویه به بعد توجه ویژه ای از طرف پادشاهان ایرانی به این مکان شد. برای مثال گنبد و گلدسته ها در زمان نادرشاه افشار طلاکوب شدند.
علاوه بر حضرت علی، شخصیتهای بسیار نامداری در این حرم دفن هستند. گفته می شود حضرت آدم و نوح در داخل ضریح هستند، و مرقد علامه حلی، مصطفی خمینی، مقدس اردبیلی، ملاصدرا، آغا محمدخان قاجار و میرزای شیرازی در داخل یا محوطه حرم می باشند.
بعد از کمی گردش در بازار نجف، نوشیدن چای و خرید شیرینی مخصوص نجف که “حلوا دهین” نام دارد به سمت کربلا حرکت کردیم. حلوا دهین، نوعی شیرینی پر انرژی است که علاوه بر مواد اولیه حلوا، در تهیه آن از گردو، بادام، پسته و پودر نارگیل به همراه شیره خرما هم استفاده می کنند و یکی از سوغاتی های شهر نجف است.
بزرگراه نجف-کربلا یکی از مهمترین جاده های بین شهری در عراق است. در اربعین که خیل عظیمی از مردم با پای پیاده عازم کربلا هستند، یک سمت این بزرگراه تبدیل به پیاده رو می شود. طول این مسیر ۷۵ کیلومتر است که به جرات می توانم بگویم هر پنجاه متر یک ایستگاه صلواتی که به آن موکب هم گفته می شود، برقرار خواهد بود تا از زوار پذیرایی کنند.
هوا تاریک شده بود که وارد شهر کربلا شدیم. با توجه به تجربه قبلی امان در شهرهای دیگر عراق، این شهر به نظرمان بسیار تمیز ، مدرن و مرتب آمد. یک راست به سمت حرم امام حسین رفتیم. اتومبیل را در یکی از کوچه های نزدیک حرم پارک کردیم و پیاده عازم شدیم. خیابانهای منتهی به حرم پر است از هتل، مهمان خانه، رستوران و فروشگاههای مختلف. ما از کنار نهر علقمه گذر کردیم و به مسجد مقام صاحب الزمان رسیدیم. گفته می شود که حضرت عباس برای آوردن آب به کنار این نهر آمد و شهید شد.
درست روبروی مقام امام زمان، خیابان-پیاده رو است، که به باب السدره منتهی می شود. کمی جلوتر به منطقه بین الحرمین رسیدیم که فاصله بین حرم امام حسین و حضرت عباس است(تقریبا 400 متر طول دارد).
با ورود به این محل و مشاهده خیل عظیم جمعیت کمی گیج شدم. عده ای به سمت حرم امام حسین می روند، عده ای در خلاف این جهت و عده ای هم ایستاده اند، گاهی به این سمت و گاهی به سمت مقابل نگاه می کنند. هر دو حرم غرق در نور است. برایم عجیب است که چرا از نور قرمز بیش از رنگهای دیگر استفاده شده است؟ بعدا متوجه شدم که رنگ قرمز به فرهنگ شهادت اشاره دارد.
حرم امام حسین بسیار مجلل ساخته شده است، آیینه کاری ها به واقع اثری هنری هستند. ضریح از طلا و نقره است. بنا بر روایات، در سال 61 قمری، پیکرهای کشته شدگان در واقعه کربلا توسط خاندان بنی اسد در محل فعلی دفن شدند. اولین بنا توسط مختار ثقفی در سال 69 قمری ساخته شد. این مکان در طول تاریخ بارها ساخته و تخریب شده است. بیشترین صدمه توسط هارون الرشید و متوکل عباسی به این بنا صورت گرفت. شاهان ایرانی(بخصوص شاهان صفوی، افشار و قاجار) به بازسازی و گسترش این بنا کمک شایانی کردند. هم اکنون نیز ستاد بازسازی عتبات عالیات ایران، وظیفه بازسازی و گسترش قسمتی از این مجموعه را به عهده دارد. در حرم تعداد قابل توجهی از شخصیتهای مهم شیعه دفن شده اند از قبیل امیرکبیر، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و احمدشاه قاجار، محمد باقر بهبهانی، سید رضی، صافی گلپایگانی.
ما بعد از خروج از حرم امام حسین، مسیر بین الحرمین را تا حرم حضرت عباس طی کردیم و پس از آن وارد بازار شدیم. تنها چیزی که در بازار انتظار ما را می کشید یک لیوان آب میوه خنک بود. به توصیه دوستان آب انار سفارش دادیم که عالی بود. فاصله کربلا تا بغداد 120 کیلومتر و از طریق بزرگراه نزدیک به یک ساعت و نیم راه است.
روز چهارم، دوشنبه پنجم تیر:
طبق قرار قبلی، قرار شد تا امروز را در شهر بغداد گردش کنیم. اولین مقصد ما بازدید از موزه عراق بود. موزه عراق یکی از بهترین موزه های دنیا است که آثار تمدنهای بین النهرین در آن نگهداری می شوند. متاسفانه به علت سم پاشی موزه تعطیل بود و ما شانس بازدید از یکی از مهمترین مراکز دیدنی عراق را از دست دادیم.
برای بازدید از مدرسه مستنصریه، به منطقه قدیمی بغداد در مجاور پل شهدا رفتیم. مدرسه مستنصریه از مراکز آموزش عالی و جهت تدریس علوم دینی مذاهب چهارگانه اهل سنت که به دستور مستنصر باللَّه ، سی و هفتمین خلیفه عباسی در سالهای ۶۲۶ تا ۶۳۱ هجری قمری (۱۲۲۸ تا ۱۲۳۴ میلادی) ساخته شد. مدرسه مستنصریه بعدها جزء مدرسهٔ نظامیه شد. این مکان، مرکز علمی و فرهنگی مهمی بود و علاوه بر ایوان ها و سالن ها، حاوی 100 اتاق کوچک و بزرگ با گچبری های زیبا در دو طبقه بود. ساختمان این مدرسه ویرانی‌های حمله مغول را از سر گذراند و پس از آن مرمت شد و در لیست انتظار ثبت میراث جهانی قرار گرفت. گفته اند که در کتابخانه این مدرسه بیش از 400 هزار جلد کتاب وجود داشته. آرامگاه شیخ کلینی در مجاور این مدرسه قرار دارد. بازدید از این محل به 45 دقیقه زمان نیاز دارد و ورودیه آن 25 هزار دینار است.
موزه مردم شناسی بغداد در همین منطقه واقع شده است. ورودیه آن 10 هزار دینار است. در این موزه با سنت و لباسهای اقوام مختلفی که در عراق زندگی می کنند آشنا می شوید. 45 دقیقه زمان برای بازدید از آن کافی است.
برای گذر از رود دجله از قایق هایی که در ایستگاه قایقهای المتنبی هستند استفاده کردیم. با پرداخت 2000 دینار می توان به آن سوی دجله رفت.
بنای یادبود “نجات فرهنگ عراق” بنای تاریخی واقع در منطقه منصور بغداد است. در سال 2010 توسط مجسمه ساز عراقی “محمد غنی حکمت” طراحی و اجرا شد. این بنای یادبود، نمایی از یک مهر استوانه‌ای شکسته است که دست‌ها و بازوها سعی می‌کنند از آن حمایت کنند تا سقوط نکند. خط میخی روی مهر، بیانگر این است که نوشتن از اینجا آغاز شده است.
روز پنجم، سه شنبه ششم تیرماه:
به سمت سامرا به راه افتادیم، راننده ما مقدار زیادی گازوئیل در صندوق ماشین جاسازی کرده بود. او گفت که قیمت سوخت در کردستان گران است و به همین جهت سوخت مورد نیازش را از بغداد تهیه کرده است. هر اتومبیل در عراق می تواند روزانه تا 40 لیتر سوختگیری کند و اگر بیش از این نیاز داشته باشد مازاد آن با قیمت آزاد محاسبه می شود. قبل از سوختگیری مشخصات اتومبیل باید ثبت شود و این کار به دو شکل انجام می شود، یا اینکه به صورت دستی انجام می شود یعنی پلاک و مشخصات خودرو توسط اپراتور در سامانه ثبت می شود و یا اینکه اتومبیل در محل مخصوصی که دوربین قرار دارد توقف می کند و ثبت مشخصات به صورت اتوماتیک انجام می شود.
تقریبا 130 کیلومتر از بغداد تا سامرا فاصله است که با توجه به ایستگاههای بازرسی متعدد جدود دو ساعت و نیم طول کشید تا با عبور از روی تاج سد سامرا که بر روی رود دجله ساخته شده به مسجد و برج سامرا رسیدیم. نگهبان به ما گفت که امکان بازدید به دلیل مرمت وجود ندارد و با اصرار راننده ما قرار شد تا یکساعت بعد مراجعه کنیم. در این فاصله ما به زندانی که امام هادی در دوره متوکل عباسی آنجا زندانی بود، رفتیم. این بنا هم در حال مرمت است.
کمتر از یکساعت بعد به محوطه باستانی برج و مسجد سامرا برگشتیم. این مجموعه در لیست میراث جهانی ثبت شده است. مسجد جامع سامرا یکی از مسجدهای مشهور دورهٔ خلافت عباسیان در شهر سامرای عراق است که در سال ۲۳۷ (قمری) / ۸۵۲ میلادی بنا شد و سازهٔ پرآوازهٔ آن، مناره اش است که به الملویه (به معنای:پیچاپیچ، پیچیده گردان) مشهور است. ساخت این مسجد در سال ۸۴۸ میلادی آغاز شد و در سال ۸۵۲ م در دوره خلافت متوکل علی‌الله – که پایتخت خلافت را از بغداد به سامرا برد- پایان یافت. مسجد جامع به وسعت ۱۷ هکتار گسترده شده است و ساختمان خود مسجد ۳۸۰۰۰ متر مربع است، حتی تا ۴۰۰ سال بعد از ساخته شدنش هم هنوز بزرگ ترین مسجد محسوب می شد تا این که در سال ۱۲۷۸ به دست نیروهای مغول و فرمانروایشان هولاگو خان تخریب شد. شدت این تخریب به اندازه ای بود که تقریبا تمام قسمت های آن را تحت تاثیر قرار دارد و فقط دیوارهای بیرونی و مناره ی بلند آن که ۵۲ متر طول داشت، از این مسجد باشکوه بر جا ماند. مناره مسجد یکی از بلندترین مناره‌های جهان اسلام محسوب می‌شود و به صورت ۵ حلقه دایره‌ای است که بر روی هم سوار شده‌اند و همه اینها بالای سطحی مربع شکل قرار دارند. این حلقه‌های دایره‌ای در پایان به اتاقکی منتهی می‌شوند. امروزه از این مسجد تنها دیوار بیرونی و مناره حلزونی شکل معروف آن بر جای مانده‌است.
کمتر از بیست کیلومتر در شمال غربی سامرا و در کنار بزرگراه بغداد به موصل، بنای آجری نسبتا سالم قرار دارد که یادگاری از یک کاخ دوره خلیفه معتمد عباسی است. به این بنا کاخ عاشق گفته می شود و قدمت آن به قرن نهم می رسد. این کاخ از دو طبقه تشکیل شده و به شکل مستطیل به طول 121 متر و عرض 96 متر است.دیوار خارجی کاخ عاشق، آجرکاری زیبایی دارد و برج و باروهای آن نیز کاملا مرمت شده اند. هر چند در حال حاضر حفاظت جدی از آن انجام نمی شود ولی به نظر می آید که یکی از آثار تاریخی مهم این منطقه باشد.
ما برای رسیدن به شهر باستانی آشور، ابتدا از شهر معروف تکریت گذر کردیم. این شهر عمده شهرت خود را مدیون دیکتاتور سابق عراق-صدام حسین- است. صدام در روستای العوجه که در حاشیه شهر تکریت است در سال 1937 به دنیا آمد.
تقریبا دو ساعت زمان برد تا به میراث جهانی آشور رسیدیم. درب مجموعه باز بود ولی کسی در اتاقک نگهبانی نبود. چند دقیقه بیشتر نگذشته بود که مردی با لباس محلی به ما نزدیک شد که بعدا متوجه شدیم، نگهبان این مجموعه است. راننده ما با زبان عربی شروع به خوش و بش با او کرد. از لحن او اینطور بر می آمد که به خاطر نظامی بودن این منطقه، بازدید از این اثر تاریخی امکان پذیر نمی باشد. که البته با چانه زنی راننده و دادن مقداری پول اجازه صادر شد. برای بازدید از قسمتهای مختلف این محوطه تاریخی باید با اتومبیل وارد آن شد چون مجموعه ای وسیع است.
شهر آشور، از قرن 14 تا 9 قبل از میلاد پایتخت آشوریان بود. این شهر یکبار در سال 612 قبل از میلاد توسط نیروهای متحد بابل و ماد ویران شد و در سال 2015 نیز توسط نیروهای داعش بسیار صدمه دید. این محوطه در محل تلاقی رودخانه زاب کوچک با دجله قرار دارد. ظاهرا قرار است در این منطقه سد مخول، احداث شود که به شدت این آثار را تهدید خواهد کرد.
بقایای حفاری شده از ساختمان‌های عمومی و مسکونی آشور، سوابق برجسته‌ای از سیر تحول ساختمان‌سازی از دوره سومری و اکدی تا امپراتوری آشور و همچنین احیای کوتاه دوره اشکانی را ارائه می‌دهد.
شهر آشور از نظر ساختاری به دو بخش تقسیم می‌شود: شهر قدیمی (قلب شهر) که در قسمت شمالی و بزرگترین بخش آشور است و شهر جدید که در اواسط هزاره دوم قبل از میلاد ساخته شد. ویژگی های اصلی شهر که اکنون در محل قابل مشاهده است شامل بقایای معماری از زیگورات و معبد بزرگ خدای آشور، معبد دوگانه آنو و آداد، معبد ایشتار، کاخ قدیمی با مقبره های سلطنتی و چندین سکونتگاه در بسیاری از نقاط شهر است. اطراف شهر را بقایای یک دیوار دوگانه با چندین دروازه و یک خندق بزرگ احاطه کرده است. اکثر ساختمان‌های شهر بسته به دوره با آجرهای گلی خشک شده با پایه‌های سنگهای استخراج شده یا سنگهای پوشیده شده ساخته شده‌اند. اشیاء هنری و بخش هایی از بقایای معماری شهر در حال حاضر در موزه های بزرگ جهان به نمایش گذاشته شده است.
در زمان پادشاهی آشورنصیرپال دوم پادشاه نوآشوری (883-859 ق.م) پایتخت از شهر آشور به شهر نمرود منتقل شد. پس از آن، آشور با وجود از دست دادن کارکرد خود به عنوان پایتخت ملی، همچنان مرکز مهم مذهبی و استانی آشوریان بود. پادشاهان نوآشوری بنا به درخواست پیشینیان خود، در مقبره‌ها و کاخ‌های اصلی آشور کارهای مرمتی را انجام دادند و محل دفن سلطنتی را در محوطه کاخ سلطنتی قدیمی برپا کردند. اکثر خانه‌های شخصی و محله‌های زندگی به جا مانده، مربوط به این دوره نوآشوری است و اطلاعات مهمی در مورد معماری داخلی و شرایط زندگی بخش‌هایی از جامعه آشوری که به نخبگان سلطنتی تعلق ندارند، ارائه می‌دهد. با مطالعه و بررسی بیش از 1000 قبر در قبرها و مقبره ها که عمدتاً در داخل ساختمان ها قرار دارند، اطلاعات مفیدی در مورد جنبه های آیین های تدفین و فرهنگ تدفین بدست آمده است. بیشتر قسمتهای این محوطه باستانی هنوز کاوش نشده است.
زیگورات آشور بیشتر به شکل یک تپه می باشد و دارای یک دالان ورودی تقریبا به طول 15 متر است. دالان باریک است ولی ارتفاع کف تا سقف در بعضی از قسمتها به 4 متر هم می رسد. آجرهایی که در دیوار و سقف دالان وجود دارند همگی با همان شکلی که بیش از 4 هزار سال پیش داشتند حفظ شده اند. با ورود به داخل این دالان و لمس آجرهای خشتی آن، هر لحظه تصور می کنید که ممکن است همچون فیلمهای ایندیاناجونز اتفاق غیر مترقبه ای رخ دهد. به راستی که تجربه منحصر به فردی است.
بنای دیگر نزدیک زیگورات، کاخ اشکانی و معبدی با معماری آن دوره است. در سمت غرب، سه طاق عریض دروازه طبیرا که قدمت آن به قرن چهاردهم قبل از میلاد برمی‌گردد، دیده می شود. اگرچه این دروازه هنوز بهترین بنای تاریخی حفظ شده در این سایت است، اما در سال 2015 هنگامی که شبه نظامیان داعش پس از فتح منطقه، سوراخی را در ساختار آن منفجر کردند، آسیب زیادی به آن وارد شد. در سال 2020، سه سال پس از آزادسازی منطقه، یک پروژه مشترک بین دانشگاه آمریکایی عراق-سلیمانی و بنیاد علیف(گروهی که برای حفاظت از میراث فرهنگی در مناطق جنگی کار می کند) کار بازسازی دروازه را انجام داد. ما تقریبا دو ساعت را علی رغم هوای بسیار گرم، در این محل گذراندیم.
مقصد بعدی منطقه باستانی هترا بود. جاده باریک و از مناطق تپه ماهوری عبور می کند. رد پای جنگ داعش را در بسیاری از روستاها می توان دید. بسیاری از خانه ها تخریب یا آسیب جدی دیده اند. تعداد زیادی از روستاها فاقد سکنه هستند. به تعداد پاسگاههای بازرسی مشخصا افزوده شده است و در اطراف آنها ادوات نظامی سنگین از قبیل مسلسل دوشکا، خودروهای زره پوش و جیپهای هامر، مستقر هستند. دمای هوا بیش از 45 درجه سانتی گراد است ولی سربازان در پشت سلاحهای خود نشسته و آماده اند. مشخص است که هنوز امنیت کافی برقرار نیست. در هر پست بازرسی، طوری به ما نگاه می کنند، انگار که مجنون هستیم.
تقریبا یک ساعت طول کشید تا به هترا رسیدیم و طبق معمول با در بسته مواجه شدیم. دوباره راننده به کمک ما آمد! با سرباز دم در شروع به رایزنی کرد و او را مجاب کرد تا با مسئول مربوطه که در داخل سایت بود صحبت کند. بعد از نیم ساعت به ما اجازه ورود دادند. شهر هترا دارای معماری خاصی است که می‌توان سه نوع تمدن ایرانی، یونانی و رومی را در آن دید. ساختمان‌های این شهر غالباً از سنگ است و اسلوب معماری آن مخلوطی از اسلوب معماری ایرانی، آشوری و عربی و یونانی است. القاب و نام‌های امیران این شهر بیشتر آرامی و عربی است و به سبب معابد متعددی که داشته به بیت الهه (خانه خدا) شهرت داشت. این شهر احتمالا در قرن دوم یا سوم قبل از میلاد در دوره سلوکیان احداث شد. هترا در زمان اشکانیان که آن را تحت حمایت خود داشتند و حکومت آن را تقویت می‌کردند، چندین بار مورد حمله رومیان قرار گرفت. تراژان در سال ۱۱۶ م. آنجا را گرفت اما در پایان همان سال که شهر را مجدداً محاصره کرد بدون گرفتن نتیجه‌ای عازم روم شد. سوروس که در سال ۱۹۵ م اشکانیان را شکست داد، اعراب هترا را نیز قلع و قمع کرد. در حدود سال 240 پس از میلاد، شهر به دست شاپور اول افتاد و ویران شد. برخلاف پارت‌ها که دولت‌های کوچک را در داخل و در مرزهای خود تحت حمایت خود گرفته و تقویت می‌کردند، ساسانیان به ادامه حیات این دولت‌ها یا نفوذ دولت‌های بیگانه در درون ایران گرایشی نداشتند. به همین جهت بود که بسیاری از این حکومتهای محلی از جمله هترا از بین رفتند. داعش در سال 2014 این منطقه را به اشغال خود درآورد و صدمات جبران ناپذیری به آن وارد کرد.
با عبور از درب ورودی، وارد محوطه بزرگی می شویم. تقریبا 150 متر را طی می کنیم تا به معبد ماران که سازه ای با معماری یونانی است می رسیم . این سازه دارای ستونهایی با طرح ایونی است.
در پشت معبد مارن دو ایوان بزرگ با طاقها گنبدی زیبا و مرتفع وجود دارد. بر روی دیوارها مجسمه های سنگی(عقاب، شیر، انسان) وجود دارد که برخی از آنها با هجوم داعش تخریب شده است. ما تا نزدیک غروب آفتاب در این مجموعه عظیم و زیبا بودیم و سپس به سمت موصل حرکت کردیم.
با نزدیک شدن به موصل روستاهای بیشتری را می دیدیم که تخریب شده اند. در یکی از پستهای بازرسی به ما آدرس هتلی را در موصل دادند تا برای اقامت به آنجا مراجعه کنیم. ظاهرا به راننده ما توضیح داده بودند که ما اجازه نداریم به غیر از این هتل جای دیگری بمانیم. همچنین شماره تلفن راننده را هم گرفته بودند تا در صورت لزوم با او تماس بگیرند که البته تا آنجا که من متوجه شدم، حداقل دو بار به او زنگ زدند.
ما در هتل کهرمانه موصل در خیابان الدواسه اقامت کردیم. به نظر می آمد که این هتل قدیمی است ولی بعضی از قسمتهای آن بازسازی شده است. ما برای اقامت در این هتل بابت هر شب 45000 دینار برای هر اتاق 3 تخته پرداخت کردیم که شامل صبحانه نمی شد.
خیابان الدواسه یکی از مناطق تجاری شهر موصل می باشد. شبها تردد اتومبیل در آن ممنوع است و خیابان به یک فروشگاه بزرگ با ده ها دستفروش تبدیل می شود که در هر گوشه بساط کرده اند. صدای موزیک خیابانی همه جا شنیده می شود و جوانان موصل مشغول تردد در خیابان هستند. رستورانها از مشتری پر است و قهوه خانه ها مشتریانی دارد که اکثرا در حال قلیان کشیدن هستند. اما در این همهمه تقریبا اثری از زنان نمی توان دید. به نظر می آید هنوز ترس و احساس ناامنی از وجود داعش در شهر وجود دارد. فروشگاهها و مغازه های مجاور خیابان مشخصا مرمت شده اند تا آثار جنگ در آنها کم رنگ شود ولی درست در کوچه های پشتی به راحتی می توان فاجعه ای را که در این شهر رخ داده است را مشاهده کرد.
ما ساعتی را در خیابان الدواسه گذراندیم و شام را در رستوران روبروی هتل صرف کردیم.
روز ششم، چهارشنبه هفتم تیرماه 1402:
صبحانه را در یک قهوه خانه صرف کردیم. من این فرصت را داشتم که چند کوچه و خیابان اطراف را هم ببینم. تخریب بعضی از ساختمانها گواه بر این بود که مورد اصابت گلوله توپ و یا بمباران هوایی قرار گرفته اند. آثار گلوله بر در و دیوارهای منازل مشخص بود. هنوز بر روی بالکن خانه ای سنگربندی با کیسه های شنی وجود داشت. علی رغم اینکه ظاهر بسیار خانه ها آسیب جدی دیده بود، ولی کاملا مشخص بود که زندگی در داخل آن جریان دارد.
رود دجله از وسط شهر موصل عبور می کند و شهر را عملا به دو قسمت غربی و شرقی و یا به گفته خود اهالی به سمت راست و سمت چپ تقسیم می کند. ما شب را در قسمت شرقی موصل بودیم و برای بازدید از شهر قدیم و باستانی نینوا می بایست به قسمت غربی شهر برویم. موصل دارای پنج پل بر روی دجله است. قسمتی از شهر بر روی تپه ای در غرب دجله قرار دارد. با اینکه ما به این محل نرفتیم ولی از دور کاملا مشخص بود که کاملا ویران شده است. محدوده شهر باستانی نینوا همانطور که گفتم در دست راست دجله قرار دارد. با اینکه دور تا دور این منطقه را با اتومبیل چرخیدیم ولی غیر از دو محل که بقایایی از دیوار قدیمی وجود داشت، نتوانستیم آثار دیگری پیدا کنیم. ظاهرا این منطقه با بولدوزر توسط داعش کاملا تخریب شده است.
نینوا از شهرهای بسیار مهم و برای مدتها پایتخت آشور و از بزرگترین شهرهای جهان باستان بود. در 1800 سال پیش از میلاد، نینوا از شهرهایی بود که به سبب وجود معبد ایشتار اهمیت آیینی داشت. بدون شک کاخ سناخریب(یکی از پادشاهان آشور در 700 سال قبل از میلاد) یکی از باشکوه ترین بناهای نینوا بود. این کاخ شامل حداقل ۸۰ اتاق مزین به مجسمه های سنگی بود. تعداد زیادی لوح با خط میخی در قصر پیدا شد. تخمین زده شده که برای ساخت فونداسیون این کاخ بیش از ۲میلیون و ۶۸۰هزار متر مکعب آجر (تقریباً ۱۶۰ میلیون آجر) استفاده شده است. برخی از درهای اصلی با شکل سنگهای عظیم «لاماسو» تا وزن سی هزار کیلوگرم (۳۰ تن) در کنار هم قرار گرفته‌اند.لاماسو یا گاو بالدار در اساطیر کهن ایرانی یک خدای محافظ بود، که معمولاً با بدن گاو نر یا شیر، بال عقاب و سر انسان نشان داده می شود. بسیاری از مجسمه ها، الواح و دیوارنگاره هایی که از این منطقه کشف شد، در موزه های بریتانیا، آلمان و آمریکا نگهداری می شوند. آشوربانیپال-یکی دیگر از پادشاهان قدرتمند آشور- در نینوا کتابخانه ای بزرگ شامل 30 هزار لوح گلی داشت که در جریان حمله بابل و ماد در سال 612 پیش از میلاد به آتش کشیده شد. البته بسیاری از این الواح که از خشت خام بودند، در اثر آتش سوزی به گل پخته تبدیل شدند. الواح گلی که داستان “حماسه گیلگمش” را روایت می کنند، در این منطقه کشف شد.
مقبره یونس پیامبر در قسمت شرقی موصل واقع است که متاسفانه توسط داعش آسیب فراوان دیده و به علت مرمت بازدید از آن ممکن نبود.
ما به سمت شهر دهوک حرکت کردیم ولی بجای اینکه از آزادراه موصل-دهوک برویم، اشتباها وارد مسیر دیگری شدیم که ابتدا به شهر شیخان می رسید و از آنجا به سه دهوک می رفت. کمی قبل از شیخان از دو پاسگاه بازرسی که یکی مربوط به نیروهای حشد شعبی و دیگری مربوط به پلیس مرزی عراق بود گذر کردیم. هر کدام حداقل نیم ساعت ما را معطل کردند. کمی جلوتر به سرحد کردستان عراق رسیدیم. مدارک ما چک شد و صد متر جلوتر برای ثبت مشخصات در گمرک کردستان توقف کردیم. حدود یک ساعت طول کشید تا مشخصات ما وارد کامپیوتر شد. جالب این بود که اسم هر کدام از ما را به نام پدر صدا می کردند و اصلا کاری به نام خانوادگی نداشتند. سپس پاسپورتهای ما را به همراه تکه کاغذ کوچکی که اسامی ما روی آن نوشته بود به راننده دادند و ما سوار اتومبیل شدیم.
کمتر از پنجاه متر را طی کرده بودیم که توسط ایستگاه بازرسی دیگری متوقف شدیم. سوالهای رایج پرسیده شد و از ما خواستند تا همان برگه کوچک که اسامی ما روی آن نوشته بود را ببیند. راننده هم برگه را به همراه پاسپورتها تحویل داد. مامور گفت که شما شش نفر هستید، در حالی که اسم پنج نفر روی کاغذ نوشته شده است. اینجا بود متوجه شدیم که اشتباه فاحشی رخ داده است. دو نفر از گروه ما اسمشان حسین و اسم پدرشان علی اصغر بود. از آنجایی که با نام خانوادگی کلا کاری نداشتند، بر روی کاغذ فقط یک اسم ” حسین علی اصغر” نوشته شده بود. قبل از اینکه مسئله غامض شود. پاسپورتها و تکه کاغذ را گرفتم و به سمت مکانی که آن را صادر کرده بود رفتم. مشکل بعدی این بود که به آن شخص بفهمانم که بجای دو اسم فقط یک اسم را نوشته است. او هم زیر بار نمی رفت و می گفت مگه میشه دو نفر اسمشان شبیه هم باشه؟! خلاصه پاسپورتها را باز کردم و جلو چشمش گرفتم و او هم با دیدن عکس پاسپورت راضی شد که این دو نفر را دیده است. البته برای تشخیص این دو نفر مشکلی نداشت چون از آنجا که به راحتی میشد اتومبیل را دید که مورد بازرسی قرار گرفته است. همه وسایل تخلیه شده بود و چمدانها بازرسی می شدند. بالاخره اسم فرد ششم در بالای اسامی دیگر نوشته شد. من هم کاغذ را با پاسپورتها تحویل دادم و اجازه ورود صادر شد. تقریبا از زمانی که وارد محدوده کردستان شدیم بیش از یک ساعت و نیم را در بازرسی گذراندیم.
ابتدا وارد شهر شیخان شدیم و به سمت سد دهوک حرکت کردیم. طبیعت کاملا متفاوت شد. دیگر از بیابانهای خشک و لم یزرع خبری نبود. بیشتر زمینها زیر کشت محصولات کشاورزی بود. کمی بعد وارد منطقه کوهستانی با اقلیم زاگرسی شدیم. جنگل بلوط نمای بسیار زیبایی به کوهها داده است و طبعا دمای هوا نیز به گرمی مناطق مرکزی نیست. سد دهوک یک سد خاکی است که در شمال شهر دهوک احداث شده است. تفرجگاه بسیار مصفایی در پای این سد ساخته شده است و محل خوبی برای گردهمایی اهالی شهر است. غار چاریستین که از غارهای باستانی است در مجاورت این محل واقع است. در صورتی که زمان کافی داشته باشید، بازدید از آن را حتما توصیه می کنم. ما ناهار دیر وقت خود را در این مکان خوش آب و هوا صرف کردیم.
کمی در داخل شهر گردش کردیم و سپس دهوک را به سمت روستای لالش ترک کردیم. دهوک شهر تمیز و خوش آب و هوا در منطقه ای کوهستانی است.
با گذر از دره ها و مناطق جنگلی به پست بازرسی رسیدیم که به نظر می رسید مربوط به روستای لالش باشد. ساعت حدود 7:30 بود و هوا کم کم داشت تاریک می شد. سربازی که آنجا بود، اجازه ورود به ما نداد. راننده ما به عربی و کردی دست و پا شکسته از او خواهش کرد ولی فایده ای نداشت و به ما گفت که سرباز به هیچ عنوان زیر بار نمی رود. تصمیم گرفتم تا شانس خودم را امتحان کنم. با زبان اشاره، فارسی، انگلیسی به او فهماندم که می خواهم با مقام مافوق او صحبت کنم. بالاخره او که به نظر کمی آرامتر شده بود با دست به اتاقکی که 50 متر جلوتر بود اشاره کرد. از دور مشخص بود که چند نفر جلو اتاقک نشسته اند. وقتی نزدیک شدم دیدم که یک نفر لباس نظامی دارد و دو نفر دیگر لباس شخصی هستند. بعد از سلام و احوالپرسی از آنها خواستم که به ما اجازه ورود بدهند ولی اصلا زیر بار نمی رفتند. در همین زمان پسر جوانی نزدیک آمد و به زبان انگلیسی به من گفت که چون دیروقت است اجازه ورود نخواهید داشت. خوشبختانه او توانست کمی از صحبتهای من را برای آنها ترجمه کند. ناگهان متوجه شدم که نگاههای این افراد به پشت سر من معطوف شده است. برگشتم و دیدم مردی قد بلند با دستار و لباس سرتاسر سفید به همراه دو نفر دیگر در چند متری پشت سر من ایستاده اند. متوجه شدم که آن مرد ممکن است بتواند کمک کند. به سمت او رفتم. مردی خوش رو و مودب بود و بلافاصله به انگلیسی از من پرسید که آلمانی بلد هستم؟ که البته جواب من منفی بود. خوشبختانه مترجم زبان انگلیسی وارد شد و حرفهای ما را ترجمه کرد. به او گفتم که متاسفانه بیش از زمانی که تصور می کردیم در مرز کردستان معطل شدیم و به همین خاطر نتوانستیم در زمان مناسب به اینجا برسیم. همچنین به او گفتم که من و دوستانم بیش از 2000 کیلومتر را برای دیدن روستای آنها طی کرده ایم و متاسفانه زمان دیگری در اختیار نداریم تا بتوانیم روز بعد مجددا بازگردیم.کمی بعد او به مامور پاسگاه اشاره کرد که اجازه دهد تا ما وارد شویم. اینطور بود که موفق به بازدید از روستای لالش شدیم.
لالش زیارتگاه اصلی ایزدیان است. شیخ عَدی بنیانگذار آیین یزیدی در سال ۱۱۶۰ میلادی در لالش از دنیا رفت و از آن جهت که آرامگاه وی در لالش واقع شده، هر یزیدی در صورت توانایی‌اش باید در زندگی دست کم یکبار به زیارت این آرامگاه برود. یزیدیانی که در پیرامون لالش زندگی می‌کنند هر سال بهار برای انجام آیینی ویژه گرد هم می‌آیند. باور بر این است که نام کیش ایزدی ریشه در واژه فارسی ایزد دارد. عناصری همچون ستایش خورشید و آتش در این آیین نشانه‌هایی از باورهای باستانی ایرانیان، مهرپرستی و دین زرتشت دارد. زیارتگاه‌های (معابد) آنها اغلب با تصویر خورشید آراسته شده‌است و گورهای آنها به سمت شرق، در جهت طلوع آفتاب هستند. «ایزدیان» هم مثل بسیاری از پیروان ادیان باستانی اعتقاد دارند که «جهان و هرچه در او هست» از چهار عنصر اصلی یعنی «آب، باد، خاک و آتش» ترکیب یافته‌است. ایزدیان بر این باورند که جهان در لالش زاده شده‌است. پیش از حمله داعش به شمال عراق در تابستان سال ۲۰۱۴ نزدیک به ۵۵۰ هزار ایزدی در این کشور زندگی می‌کردند که حدود ۳۶۰ هزار نفر از آنان موفق به فرار به کشور‌های دیگر شدند، ولی شماری از زنان و دختران این اقلیت به اسارت اعضای داعش درآمدند و به مناطق مختلف تحت سیطره داعشی ها در عراق و سوریه منتقل شدند. بسیاری از باورهای ایزدی‌ها از مسیحیت مشتق شده است. آنها هم به انجیل و هم به قرآن احترام می‌گذارند.
حدود 200 متر جلوتر به پارکینگ رسیدیم. از اینجا به بعد باید کفشها را درآورد و با پای برهنه وارد روستا شد. اولین چیزی که به چشم می آید، پاکیزگی محوطه روستا است. روستا در میان دره قرار دارد. خانه ها و زیارتگاهها در دامنه کوه ساخته شده اند. مقبره ها دارای گنبد مخروطی شکل هستند. تردد بسیار کمی در روستا وجود دارد. ما سعی کردیم تا قبل از تاریک شدن هوا از قسمتهای مختلف روستا بازدید کنیم. خوشبختانه جوانی که کمی قبل دیده بودم و انگلیسی می دانست را در محوطه روستا مجددا ملاقات کردم. او به من جوان دیگری که همراهش بود را معرفی کرد و گفت مترجم زبان فرانسوی و آلمانی است و محل زندگیش در بلژیک است ولی سالیانه برای مدتی به روستا می آید تا راهنمای گردشگران باشد. به اتفاق به جاهای مختلف روستا رفتیم. آنها درباره مکانهای مذهبی و مقبره ها به من توضیحاتی دادند. بخاطر ماهیت کوهستانی روستا، پشت بام برخی خانه ها، هم سطح کوچه یا حیاط خانه دیگری می باشد. مکانهایی برای اقامت زوار در نظر گرفته شده است که می توانند در آنجا بمانند و حتی آشپزی کنند.
در هنگام خروج از روستا با همان مرد مذهبی که اجازه ورود ما را داده بود مواجه شدیم. از او بابت محبتش تشکر کردیم. او به ما توضیح داد که به دلایل امنیتی، دولت اجازه تردد افراد غریبه را بسیار محدود و خصوصا بعد از ساعت 5 عصر کلا ورود به روستا را برای غیر ساکنین ممنوع کرده است.
با خروج از روستا به سمت شهر اربیل به راه افتادیم. اربیل مرکز اقلیم خودمختار کردستان عراق است و عمده جمعیت آن کرد هستند.
با ورود به شهر اربیل با توجه به نمای ساختمانها، شهرسازی و پاکیزگی شهر متوجه شدیم که به یک شهر مدرن وارد می شویم.
اقامت ما در هتل Soul Mate بود و برای دو شب اقامت با صبحانه 170 دلار پرداختیم.
روز هفتم، پنجشنبه هشتم تیرماه، 29 جولای 2023:
مهمترین مکان دیدنی شهر اربیل، ارگ قدیمی و بازار اطراف آن است. ارگ در مرکز شهر و بر روی تپه ای به ارتفاع 25 تا 35 متر واقع شده و شهر به تدریج در اطراف آن گسترش پیدا کرده است. شهرسازی اربیل به شکل دایره های متحدالمرکز است که با خیابانهای عمودی به مرکز شهر(ارگ) وصل می شود. گفته می شود که ارگ اربیل با 6000 سال قدمت قدیمی ترین ارگ جهان است. این بنا در لیست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. برای بازدید از داخل ارگ بیش از یک ساعت زمان نیاز است. بازار سرپوشیده قیصری در روبروی در ارگ قرار دارد و عمدتا محل فروش وسایل خانه و همچنین سوغاتی است. معمولا گردشگران زیادی را در این مکان پیدا خواهید کرد. در اطراف بازار و ارگ می توان بیش از یک ساعت وقت گذراند.
سه نفر از همراهان سفر تصمیم گرفته بودند تا با اتوبوس به تهران برگردند، به همین خاطر به اتفاق به ترمینال شهر اربیل رفتیم که بسیار شبیه به ترمینال آزادی بود. بیشتر شرکتهای مسافرتی سرویسهایی به شهرهای مختلف ایران داشتند و بیشتر افرادی که در آن دفاتر کار می کردند فارسی بلد بودند. بلیط اربیل به تهران را برای روز آینده ساعت 9 صبح به قیمت یک میلیون تومان خریدیم.
مناره مظفریه یا مناره چولی در پارک مناره واقع شده و قدمت آن به اواخر قرن 12 میلادی و سلطنت پادشاه مظفرالدین ابوسعید الکوکبوری باز می گردد. این بنا 36 متری، دارای پایه ای هشت ضلعی مزین به دو طبقه طاقچه است که با بالکن کوچکی از میل اصلی جدا می شود. پارک مناره از تفرجگاههای معروف در شهر اربیل است.
اربیل مثل بسیاری از شهرهای مدرن جهان دارای تعداد قابل توجهی مجموعه فروشگاههای بزرگ(مال) است که عرضه کننده محصولات بسیاری از برندهای معروف هستند. مهمترین و معروفترین آنها: فمیلی مال، مجیدی مال و گولان مال می باشد.
مسجد جلیل خیاط از مساجد زیبای اربیل است که در سال 2007 تکمیل شد. گفته می شود که محوطه داخلی مسجد بسیار زیباست. معماری خارجی و شکل گنبد آن بی شباهت به مساجد استانبول نیست. متاسفانه در ساعتی که ما در آنجا بودیم، بازدید از داخل مسجد ممکن نبود.
با فرا رسیدن غروب به دیدار آرش-دوست دوران کودکی ام- رفتم. او به همراه خانواده اش در شهرکی که بیشتر خارجی های مقیم اربیل در آن اقامت دارند، زندگی می کند. آرش داستانهای جالبی از زمان پرالتهابی که شهر در هنگام حمله داعش تا لبه سقوط پیش رفته بود، تعریف کرد.
روز هشتم، جمعه نهم تیرماه:
صبح زود مسعود و حکیم با ماشین و از مسیر کرکوک عازم بغداد شدند. حسین، پیمان و محمد با اتوبوس ساعت 9 از ترمینال اربیل به سمت تهران حرکت کردند.
من و علی به اتفاق آرش برای صرف صبحانه به منطقه عنکاوه رفتیم. بیشترین جمعیت مسیحی شهر اربیل در این منطقه زندگی می کنند. از خیابانها و کوچه های باریک، کاملا مشخص است که بافت قدیمی دارد. ظاهرا این منطقه چون مسیحی نشین است، کلابهای شبانه و بار دارد و هر شب میزبان تعداد قابل توجهی از افرادی است که در مناطق دیگری از اربیل زندگی می کنند.
در محلی که به نظر می رسید اثری تاریخی است، توقف کردیم. مشغول خواندن تابلو معرفی آن منطقه بودیم که فردی حدود 40 ساله به ما نزدیک شد و پرسید که ما که هستیم و اینجا چکار داریم و چرا از کلیسا عکس می گیریم. درست در روبرو این مکان باستانی یک کلیسا با ساختمانی بسیار معمولی قرار داشت. ما هم به او توضیح دادیم که توریست هستیم و قصد ما از توقف در این محل، بازدید این منطقه تاریخی بوده. ظاهرا توضیحات ما برایش کافی نبود و به فرد یا جایی زنگ زد و با زبان کردی ماوقع را به آنسوی خط توضیح می داد. چون متوجه شدیم که مشکل اساسی او، عکاسی از کلیسا بوده، لذا عکسهایی که اخیرا گرفته بودیم را به او نشان دادیم تا دست از سر ما بردارد. جالب این بود که یکساعت بعد وقتی مجددا از آن محل گذر کردیم، او را دیدیم که در همان منطقه ایستاده بود.
صبحانه ای که برایش تا این سر شهر آمده بودیم شامل دو جور نان مخصوص بود. اولی نان لایه لایه ای است که به آن کاهی می گویند و با شربت شیرین خورده می شود و دیگری لحم عجین نام دارد که از خمیر گرد و نازکی تشکیل می‌شود و روی آن گوشت چرخ کرده و سبزیجات خرد شده مانند پیاز، گوجه فرنگی و جعفری می‌ریزند و می‌پزند. در حقیقت می توان اینطور فرض کرد که پیتزای بدون پنیر است!
بعد از صرف صبحانه در شهر گشتی زدیم و به فرودگاه رفتیم. افرادی که با اتومبیل به فرودگاه اربیل می روند می بایست در محل خاصی توقف کنند، از اتومبیل پیاده شوند تا چند نفر اتومبیل را بازرسی کنند و سپس به سمت سالن ورودی حرکت کنند. در هنگام ورود به سالن ورودی ابتدا بازرسی کامل انجام می شود، بلیط و پاسپورت چک می شود و در مرحله بعد مسافران سوار بر اتوبوس مخصوص فرودگاه می شوند و به سالن پروازهای خروجی می روند.
در اینجا مجددا بازرسی بدنی انجام می شود و پس از مراسم تحویل بار و دریافت کارت پرواز به غرفه چک پاسپورت هدایت می شوید. تا زمان باز شدن گیت پرواز فرصت کافی وجود دارد تا در سالن فری شاپ، باقی مانده دینارهای عراقی را خرج کنیم. تقریبا پرواز اربیل به دبی 3 ساعت طول می کشد.
افشین ایران پور
