کانون گردشگران جوان ایران سفر مسولانه و ارزان قیمت
به دنبال پلنگ ایرانی
چهارشنبه 17 بهمن بود که دوستان من در موسسه طرح سرزمین (امیر حسین خالقی و آرش قدوسی )با من تماس گرفتند و گفتند که برای بررسی زیستگاه پلنگ در منطقه حفاظت شده کیامکی استان آذربایجان شرقی قصد سفر به تبریز را دارند.طبق برنامه ایشان حدود ساعت 7 صبح روز پنجشنبه به تبریز رسیدند و پس از صرف صبحانه راهی اداره محیط زیست استان آذربایجان شرقی شدیم.پس از ملاقاتهایی که با مسوولان صورت گرفت و دوستان با نشان دادن تصاویری که از پلنگهای منطقه حفاظت شده بمو تهیه کرده بودند،ابتدا به تشریح روش کار خود پرداختند و سپس هدف خود را از این سفر توضیح دادند.خوشبختانه علاقه مندان به این موضوع کم نبودند و این خود دلیلی بود تا یکی از مسوولین اداره نیز به همسفر شدن با ما ترغیب شود. پس از رایزنی های انجام شده اتومبیلی از طرف سازمان در اختیار ما قرار داده شد.ما از مسیر صوفیان ،مرند، هادی شهر وارد منطقه حفاظت شده کیامکی شدیم .پرواز زیبای یک هما و سپس عقاب دریایی بر فراز ارس نوید بخش موفقیت بود. پس از گذر از شهر سیه رود و در امتداد رودخانه مرزی ارس در موازات نوار مرزی ارمنستان و آذربایجان و در دره کنتال پاسگاه محیط بانی کنتال 2 قرار دارد.شب را در پاسگاه با شنیدن خاطرات جالب محیط بانان به صبح رساندیم و اطلاعات مفیدی درباره منطقه کسب کردیم. ایشان همچنین درباره “ایگور خوروزیان” و “لوکاروفسکی” که از محققین پلنگ در منطقه ارمنستان،آذربایجان و گرجستان هستند خاطرات جالبی را نقل کردند.
پناهگاه حیات وحش کیامکی در منطقه “کیامکی”به دلیل داشتن زمین ساخت ویژه و وجود چشم‌اندازها و مناظر زیبای طبیعی، نظر علاقه‌مندان به طبیعت را جلب می‌کند. این پناهگاه با ۹۶هزار و ۹۵۲هکتار مساحت در شمال غربی استان و ۵۰ کیلومتری شمال شهرستان مرند واقع شده است. پناهگاه حیات وحش کیامکی در سال۱۳۵۲به عنوان منطقه حفاظت شده به تصویب رسیده و دو سال بعد به پناهگاه حیات وحش کیامکی ارتقا یافت. منطقه کیامکی به دلیل اختلاف‌ارتفاع زیاد در یک محدوده و تفاوت‌های اقلیمی متفاوت دارای فصول رویشی گیاهان متنوع است. در حالی که در اواخر زمستان و اوایل بهار در حاشیه رودخانه ارس درختان به گل نشسته‌اند، ارتفاعات جنوبی کیامکی در همان زمان، پوشیده از برف می‌باشد.از مهم‌ترین زیستگاه‌های پناهگاه حیات وحش کیامکی میتوان به مناطق ییلاقی جنوب آن اشاره کرد که دربرگیرنده ارتفاعات مهمی بوده و زیستگاه حیوانات وحشی و چراگاه احشام دامداران محلی می‌باشد. زیستگاه‌های آبی پناهگاه حیات وحش کیامکی به طور عمده در حاشیه رودخانه مرزی و زیبای ارس واقع شده و در فصول مختلف‌سال پذیرای پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی است. صخره‌ها و پرتگاه‌های صعب‌العبور و دره‌های ژرف کوهستان “کنتال” نیز زیستگاه منحصر به فرد گونه‌های کوه‌زی از قبیل کل ، بز و پلنگ است. گونه‌های حیات وحش ” کیامکی ” شامل پستاندارانی چون کل ، بز ، قوچ و میش ارمنی ، گربه وحشی ، پلنگ و تشی بوده و از پرندگان میتوان به کبک دری و پرندگان شکاری همچون عقاب طلایی ، کرکس ، هما ، عقاب ماهی‌گیر و “طرلان” اشاره کرد. بنابرآمار و اطلاعات موجود در مجموع حدود ۲۶گونه پستاندار ،۸۵گونه پرنده و ۱۴گونه مار در پناهگاه حیات وحش کیامکی شناسایی شده‌اند. پناهگاه حیات وحش کیامکی از نظر پوشش گیاهی نیز از غنای بالایی برخوردار است به طوری که از گونه‌های درختچه‌ای آن میتوان از گز ،سنجد ،افرا و زرشک نام برده و از تک‌درخت‌ها نیز میتوان به داغداغان،بنه،افدرا،قیچ،ارس و پده اشاره کرد. از آثار باستانی پناهگاه حیات وحش کیامکی آذربایجان‌شرقی میتوان به قلعه “علی بیگ” در ارتفاعات “کنتال” ، “آسیاب خرابه” و ییلاق ” قره‌چی” اشاره کرد. “کور قلعه‌سی” از یادگارهای دوره اشکانیان‌و “امامزاده شعیب” و “امامزاده سید محمد ” در روستای ” نوجه‌کهر ” از دیگر آثار باستانی و تاریخی دیدنی پناهگاه حیات وحش کیامکی محسوب می‌شوند. “حمام عباس میرزای ولیعهد” در روستای “کردشت”از دیگر آثار زیبای تاریخی این پناهگاه است. بخش عمده آثار تاریخی پناهگاه حیات وحش کیامکی به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص آن را قلعه‌های جنگی تشکیل می‌دهند که میتوان به قلعه “آتش بیگ” اشاره کرد.
به گفته محیط بانان این منطقه تاکنون تعدادی کمی از محیط بانان پلنگ را دیده اند ولی روزانه رد پلنگ را در نقاط مختلف به وفور مشاهده می کنند.همچنین شبها صدای پلنگ را می شنوند.گفته می شود که در چند سال قبل پلنگی را در هنگام گذر از رود ارس به سمت ارمنستان مشاهده شده است و اعتقاد بر این است که این پلنگ نر دارای سه ماده در خاک ارمنستان است!
صبح جمعه از داخل دره کنتال به سمت پاسگاه کنتال یک حرکت کردیم.رودخانه در دره ای تنگ جریان دارد خوشبختانه میزان آب به حدی است که در اغلب مواقع بدون اینکه خیس بشویم می توانیم عرض آن را طی کنیم.برف و یخ خصوصا در قسمتهایی که آفتابگیر نبوده اند به چشم می خورد.
اولین آثار پلنگ را در کنار صخره ای بزرگ در نزدیکی پاسگاه کنتال2 دیدیم که به صورت scratch و اثر ادرار بود. رد خوبی از پلنگ ماده به همراه توله اش را در کنار رودخانه دیدیم که به نظر خیلی جدید می آمد.به طور پراکنده رد پلنگ، از جای پا گرفته تا مدفوع حاوی مو و پشم شکار و اثر ادرار، را به کرات دیدیم.و این فرضیه قوت گرفت که می توان با کمی حوصله اطلاعات خوبی بدست آورد.در ارتفاعات مشرف به دره با کمی دقت می شد تعدادی از کلها و بزها را دید.
پاسگاه کنتال یک در میان چند دره و در فضایی باز قرار دارد.قلعه علی بیگ را در دره شرقی میتوان دید.در کنتال یک دو نفر محیط بان مشغول انجام وظیفه هستند.بعد از کمی استراحت با صلاحدید یکی از این دو نفر راهی دره ای به نام “جهنم دره”شدیم.این دره که شیب تندی دارد در انتها به کوههای صخره ای و بلندی ختم می شود که انسان را به یاد کوههای پامیر می اندازد.در بلندای این ارتفاعات سه کرکس سیاه را دیدیم که مشغول گشت زنی بودند.در این منطقه برای چندمین بار موفق به مشاهده هما شدیم.در موقع مراجعه به پاسگاه کنتال یک، آثاری از ادرار تازه پلنگی را دیدیم که متعلق به همان ماده و توله بود و به نظر می رسید که چند ساعت قبل از این محل گذر کرده اند.من بنا به دلیل کاری به پاسگاه کنتال 2 و تبریز برگشتم ولی سایر دوستان دو شب دیگر در منطقه ماندند و از دره های اطراف،دره پری،کد دره،خاروانا چای،دره بهرام و… بازدید کردند و حتی در ارتفاعات نزدیک کنتال یک آثاری از خون بز کوهی که توسط پلنگ شکار شده بود را مشاهده کرده اند.سپس بعد از کارگذاری سه عدد دوربین تله ای در مناطقی که احتمال گذر پلنگ بیشتر بود، منطقه را ترک کردند تا در موقع مناسب جهت جمع آوری دوربینها و مشاهده تصاویر مراجعه کنند.
افشین ایران پور
کانون گردشگران جوان ایران
عکسها از امیرحسین خالقی و آرش قدوسی
